Η Μαρία Παντίσκα (1925-2009) με την εικόνα της στο «Life» έγινε η γυναίκα σύμβολο του Διστόμου

Συμπληρώνονται 73 χρόνια από την αποφράδα μέρα (10-6-1944) κατά την οποία οι ναζιστικές ορδές εκτέλεσαν εν ψυχρώ 218 κατοίκους κάθε ηλικίας του Διστόμου Βοιωτίας. Ειδικότερα, από τους 218 εκτελεσθέντες (114 θήλεα), 20 ήταν νήπια ηλικίας εως 5 ετών, 45 άτομα ηλικίας από 5 έως 20 ετών, 111 άτομα από 20 έως 60 ετών και 42 άνω των 60 ετών.

Οι Γερμανοί, μετά τη σφαγή  των ανθρώπων, έκαψαν και τα σπίτια τους

Εκείνο το πρωϊνό της 10^ης Ιουνίου, σύμφωνα με τις τότε μαρτυρίες, οι Γερμανοί, αφού είχαν επιτάξει δυο φορτηγά αυτοκίνητα ( αρ. κυκλ. 33257 και 24321) που ανήκαν στους Εμμ. Χασούρα και Σπ. Πελεκάνο, επιβίβασαν στρατιώτες ντυμένους με τις ενδυμασίες φυλακισμένων των εκεί φυλακών, παριστάνοντας τους… μαυραγορίτες. Τα φορτηγά σταμάτησαν για λίγο στο Δίστομο και ο επί κεφαλής αξιωματικός ζήτησε πληροφορίες για την ύπαρξη εκεί ανταρτών. Μετά από λίγο έφυγαν, αφού προηγουμένως συνέστησαν στους κατοίκους όταν θα επιστρέψουν να ευρίσκονται όλοι στα σπίτια τους.Οι Γερμανοί με τα δύο φορτηγά έφτασαν στη θέση «Καταβόθρα» στο ενδιάμεσο Διστόμου με το χωριό Στείρι και δέχτηκαν τότε από τα διπλανά υψώματα κατόπιν ενέδρας τα αιφνιδιαστικά πυρά των ανταρτών του ΕΛΑΣ από δύο πλευρές. Τα δύο φορτηγά έπαθαν βλάβες στους τροχούς, κατέβηκαν οι Γερμανοί και άρχισαν να βάλουν κατά των ανταρτών. Μετά την ολιγόλεπτη μάχη, οι αντάρτες ετράπησαν σε φυγή, όταν στο σημείο κατέφθασαν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις που ακολουθούσαν. Σκοτώθηκαν 6 γερμανοί στρατιώτες και ένας αξιωματικός, μαζί και ο οδηγός Σπ. Πελεκάνος, 15 τραυματίσθηκαν βαριά, ενώ από τους αντάρτες 15 ηταν οι νεκροί και άλλοι τόσοι οι τραυματίες.

Οι Γερμανοί, έκαψαν τα δύο φορτηγά, έστειλαν τους τραυματίες στη Λιβαδειά και επέστρεψαν στο Δίστομο. Κατά τη διάρκεια της πορείας τους προς το Βοιωτικό χωριό, άρχισε η τραγωδία του αίματος. Ανύποπτοι οδοιπόροι ή έφιπποι χωριάτες έπεφταν νεκροί απροειδοποίητα από τις σφαίρες των Γερμανών. Γεωργοί που βρίσκονταν στα χωράφια ή στ’ αμπέλια χωρίς διάκριση εφονεύοντο! Στο χωριό σχηματίσθηκαν σωροί πτωμάτων. Όταν οι Γερμανοί κατέβηκαν από τα αυτοκίνητα στην πλατεία του χωριού, άρχισαν τις λεηλασίες, επιτίθεντο και ατίμαζαν γυναίκες, ενώ από ορισμένες απέκοπταν τους μαστούς και η χαριστική βολή που ακολουθούσε, ηταν η λύτρωση τους! Έμπαιναν στα σπίτια και εκτελούσαν εν ψυχρώ, πρώτα τον πατέρα , μετά τη μητέρα και κατόπιν τα παιδιά...

Της σκότωσαν  παιδιά κι εγγόνια και απόμεινε  έρημη και μόνη

Βρέφη εσφάγησαν την ώρα που θήλαζαν, ενώ βρέθηκε βρέφος νεκρό, που είχε στο στόμα του κομμένο κομμάτι από το μαστό της μητέρας!!! Το βρέφος αυτό είχε σπασμένο το κρανίο και είχε μαχαιριά στο λαιμό! (Χριστέ μου!!!)

Τέσσερις χωρικοί που βρέθηκαν σφαγμένοι, είχαν τα έντερα τους τυλιγμένα γύρω από το λαιμό τους! Ο ιερέας του χωριού βρέθηκε ακέφαλος! Το κεφάλι του ήταν πεταμένο μερικά μέτρα μακρύτερα, ενώ του είχαν βγάλει τους οφθαλμούς! Χωριανοί που κατέφυγαν στο σπίτι του ειρηνοδίκη πιστεύοντας ότι θα σωθούν, κατεσφάγησαν! Κάθε σπίτι μετεβλήθη σε σφαγείο!!!

Ο τότε νομάρχης Βοιωτίας Ιωάννης Γεωργόπουλος στην υπ’ αριθ. 101/12-6-44 εμπιστευτική του έκθεση σημείωνε: « Τα συμβαίνοντα εις την περιφέρειαν μου κατά τας δυο τραγικάς αυτάς ημέρας, υπερβαίνουν εις ωμότητα και αγριότητα και αυτήν την νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου και αυτούς τους Σικελικούς Εσπερινούς. Είναι απερίγραπτος η ενεργηθείσα σφαγή από μέρους των οργάνων των αρχών κατοχής κατά του αμάχου πληθυσμού… Λυσσαλέα η αγριότης δεν εφείσθη ούτε των νηπίων!... Ολόκληρον το χωρίον Δίστομον κατεστράφη. Οι εναπομείναντες κάτοικοι αλλόφρονες πλανώνται ανά τας απροσίτους κρύπτας των ορέων…» Τα είπε όλα ο Νομάρχης…

Στην πρώτη επέτειο της σφαγής στις 10-6-1945, τελέστηκε στο Δίστομο το πρώτο ετήσιο μνημόσυνο των σφαγιασθέντων μαζί με εκείνο του προέδρου Ρούσβελτ που συνέπεσαν. Παρέστησαν, εκπρόσωπος του αντιβασιλέως Δαμασκηνού, ο υπουργός Εσωτερικών Κων. Τσάτσος, ο αμερικανός πρέσβης Μακ Βη με τη σύζυγο του και άλλοι επίσημοι. Παρόντα και τα λιγοστά μέλη της οικογένειας Σφουντούρη με τον 5χρονο Αργύρη, που θρηνούν 32 νεκρούς!

Στον επιμνημόσυνο λόγο του ο υπουργός Κων. Τσάτσος είπε ότι « η ελληνική κυβερνησις θα πράξη το παν όπως ανεύρη τους δύο υπευθύνους της πρωτοφανούς ομαδικής σφαγής ταγματάρχη Ρίχαρντ και λοχαγό Κόπφλερ, περιλαμβανομένων μεταξύ των εγκληματιών πολέμου και θα αξιώση την σκληράν τιμωρίαν των»

Το πρώτο μνημόσυνο στο Δίστομο το 1945, με ομιλητή τον Κων. Τσάτσο

Πηγή: Ινφογνώμων Πολιτικά

Με απόλυτη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η αναβίωση της μάχης μεταξύ των ελληνικών και των γερμανικών δυνάμεων στο οχυρό Ρούπελ, στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η αναβίωση της ιστορικής μάχης (που σημειώθηκε τον Απρίλιο του 1941), με εκρήξεις και εντυπωσιακά εφέ, καθώς και αεροπορική επίδειξη από την Ομάδα Αεροπορικών Επιδείξεων Μεμονωμένου Αεροσκάφους F-16 Ζεύς έγινε το Σαββατοκύριακο (13-14 Μαΐου 2017). Πλήθος κόσμου παρακολούθησε τη δράση, η οποία πραγματοποιήθηκε για δεύτερη διαδοχική χρονιά.

Συγκλόνισε ο γιος του ήρωα λοχία Δημητρίου Ιτσιου μιλώντας από μικροφώνου στους θεατές της αναβίωσης (14 Μαίου 2017) της Μάχης των Οχυρών στο Ρούπελ.

«Πατέρα μου, αγαπημένε πατέρα μου που δεν προλάβαμε να γνωριστούμε, είμαι πολύ υπερήφανος που είμαι γιός σου» βροντοφώναξε ο Αναστάσιος Ιτσιος και καραχειροκροτήθηκε.

Ο πατέρας του Δημήτριος Ιτσιος δολοφονήθηκε (6 Απριλίου 1941) από τους Γερμανούς εισβολείς κατά παράβαση των Διεθνών Συνθηκών στο πολυβολείο π8, στη θέση Ομορφοπλαγιά (έξω από Ανω Πορόια).

Αιτία; Η λυσσαλέα αντίσταση του μαζί με τους συμπολεμιστές του ως την τελευταία από τις 33000 σφαίρες που ήταν εφοδιασμένοι.

Στη μικρογραφία του βίντεο καλλιτεχνική δημιουργία της μαθήτριας του Γενικού Λυκείου Σκουτάρεως Γεωργίας Βαλαλά, με πηγή έμπνευσης τη θυσία του Δημήτριου Ιτσιου.

Η ζωγραφιά βραβεύτηκε στον μαθητικό διαγωνισμό με θέμα «Η Μάχη των Οχυρών» που πραγματοποιείται τα τελευταία τρία χρόνια από τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Σερρών.

Ο διαγωνισμός είναι πρόταση του Συνδέσμου Φίλων Οχυρού Ιστίμπεη.

Πηγή: zougla.gr

Οι ελληνικές δυνάμεις που θα αντιμετώπιζαν τα δύο γερμανικά Σώματα Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη συγκροτούσαν το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ). Πριν από τη γερμανική επίθεση, την περίοδο Φεβρουαρίου - Μαρτίου 1941, όταν γίνονταν συσκέψεις για την αποστολή βρετανικού εκστρατευτικού σώματος, η παραμονή του ΤΣΑΜ στην περιοχή ήταν αμφίβολη, καθώς οιΒρετανοί πίεζαν για τη σύμπτυξη των δυνάμεων του στη γραμμή Βέρμιο-Αλιάκμονα, ώστε να υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας. Αντίθετα, ο Έλληνας Αρχιστράτηγος, Αλέξανδρος Παπάγος εξαρτούσε μια τέτοια απόφαση από τη στάση της Γιουγκοσλαβίας, ελπίζοντας ότι αν επιδεικνυόταν από την ελληνική πλευρά θέληση για αντίσταση στην περιοχή θα επηρεαζόταν η απόφαση της να βγει στον πόλεμο με την πλευρά των Συμμάχων.

Επιπλέον φοβόταν ότι μια τέτοια απόφαση θα είχε καταστροφικές συνέπειες στο ηθικό των στρατιωτών και των πληθυσμών. Η διαφωνία των δύο πλευρών, που ήταν σοβαρή και λίγο έλειψε να οδηγήσει σε ρήξη, οδήγησε στη συμβιβαστική πρόταση του Παπάγου για κατάτμηση των ελληνοβρετανικών δυνάμεων και την παραμονή των δυνάμεων του ΤΣΑΜ στις αρχικές θέσεις τους. Οι δυνάμεις του ΤΣΑΜ, αν και είχαν υποστεί αφαίμαξη από τη μεταφορά μεγάλου μέρους τους στο μέτωπο της Αλβανίας, κατόρθωσαν να κρατήσουν ψηλά την τιμή του ελληνικού στρατού και ανάγκασαν τον Χίτλερ να αποδώσει εύσημα στον ελληνικό στρατό στο λόγο του στο Ράιχσταγκ στις 5 Μαΐου 1941.

Αεροπορικός βομβαρδισμός του οχυρού Παλιουριώνες

Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 05:15 το πρωί της 6ης Απριλίου 1941, νωρίτερα δηλαδή από την 06:00 που αναφερόταν στη γερμανική διακοίνωση που επιδόθηκε στον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή από τον Γερμανό πρεσβευτή πρίγκιπα Έρμπαχ. Η υλική υπεροχή των Γερμανών «αντισταθμιζόταν» από την ελληνική οχύρωση, το υψηλότατο ηθικό των Ελλήνων στρατιωτών και την υποτίμηση των παραγόντων αυτών από τους Γερμανούς.

Η επίθεση

Οι μάχες εξελίχθηκαν από ανατολικά προς δυτικά:

6 Απριλίου

Στη Θράκη οι δυνάμεις των ταξιαρχιών Έβρου και Νέστου συμπτύχθηκαν με αποτέλεσμα τα οχυρά Νυμφαία και Εχίνος να περικυκλωθούν, ήδη από τις πρώτες ώρες της 6ης Απριλίου. Παρά τον σφοδρό βομβαρδισμό πυροβολικού και αεροπορίας και τις αλλεπάλληλες επιθέσεις του πεζικού, τα οχυρά άντεξαν όλη την ημέρα και ανάγκασαν τους Γερμανούς να τα παρακάμψουν και να κινηθούν νοτιότερα χρησιμοποιώντας ημιονικές οδούς.

Δυτικότερα, στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, η επίθεση της 72ης γερμανικής Μεραρχίας επικεντρώθηκε κυρίου στα δυτικά της τοποθεσίας, όπου υπήρχαν οι κύριες οδεύσεις που οδηγούσαν προς Δράμα και Σέρρες. Την περιοχή υπεράσπιζαν οι δυνάμεις του Συγκροτήματος Καραντάγ της XIV Μεραρχίας και η VII Μεραρχία. Το κύριο βάρος της επίθεσης από τέσσερα γερμανικά τάγματα δέχτηκαν τα οχυρά Λίσσε, Πυραμιδοειδές (που ήλεγχαν την οδό προς Δράμα) και Περιθώρι, Μαλιάγκα (που ήλεγχαν την οδό προς Κάτω Βροντού-Σέρρες). Οι γερμανικές δυνάμεις πεζικού υποστηρίζονταν από πυροβόλα εφόδου και πυροβολικό, αλλά δεν είχαν αεροπορική κάλυψη. Όλες οι κατά μέτωπον επιθέσεις των Γερμανών και οι προσπάθειες διείσδυσης αποκρούστηκαν από τα πυρά των οχυρών και του ελληνικού πυροβολικού.

Η κύρια προσπάθεια των Γερμανών εκδηλώθηκε στη στενωπό του Ρούπελ (οχυρά Παλιουριώνες, Ρούπελ, Καρατάς Κάλη) και στο Μπέλες.

Από τις επιχειρήσεις των Γερμανών εναντίον κάποιου ελληνικού οχυρού στις 6 Απριλίου 1941

Στη στενωπό του Ρούπελ, που υπεράσπιζε το Συγκρότημα Σιδηροκάστρου της XIV Μεραρχίας, επιτέθηκε το ενισχυμένο 125ο Σύνταγμα Πεζικού(που είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσει στη «γραμμή Μαζινό») με την υποστήριξη πυροβόλων εφόδου, πυροβολικού και 120 περίπου αεροπλάνων στούκας και άλλων μονάδων. Δεν στάθηκε δυνατό πάντως να καταφθάσει ο λόχος από το Σύνταγμα των Βραδεμβούργιων που προβλεπόταν να καταλάβει τη γέφυρα Λουτρών Σιδηροκάστρου. Όπως στο Κάτω Νευροκόπι έτσι και εδώ η επίθεση του Συντάγματος κατέληξε σε πανωλεθρία. Παρά τους ανελέητους βομβαρδισμούς (αεροπορικούς και πυροβολικού) ελάχιστες ζημιές προκλήθηκαν στα οχυρά και το ηθικό των ελληνικών δυνάμεων συνέχισε να είναι ακμαίο. Ωστόσο, γερμανικό τμήμα αποτελούμενο από άνδρες του (αποδεκατισμένου) II/125ου τάγματος κατόρθωσε να διεισδύσει στα νώτα της τοποθεσίας και να οργανωθεί στο ύψωμα Γκολιάμα.

Με την ίδια σφοδρότητα εκδηλώθηκε η γερμανική επίθεση και στο Μπέλες με δύο ορεινές μεραρχίες, μεγάλο αριθμό στούκας και τεράστιο όγκο πυροβολικού (165 πυροβόλα). Οι αγώνες στην περιοχή, που υπεράσπιζε η XVIII Μεραρχία, έλαβαν δραματική μορφή από την πρώτη ημέρα. Μέχρι το τέλος της 6ης Απριλίου οι Γερμανοί της 5ης Ορεινής Μεραρχίας (που επιτέθηκε στην οχυρωμένη τοποθεσία) είχαν καταφέρει, έπειτα από σκληρούς αγώνες και σφοδρό βομβαρδισμό, να επικαθήσουν στα οχυρά Ιστίμπεηκαι Κελκαγιά, που ήταν κοντά στα σύνορα, και άρχισαν να εκτοξεύουν καπνογόνα αέρια στο εσωτερικό τους και να φράσσουν τα φατνώματα για να αναγκάσουν τη φρουρά τους να παραδοθεί. Η κατάσταση δεν βελτιώθηκε για τους αμυνόμενους ούτε από την εκτέλεση πυρών του ελληνικού πυροβολικού πάνω στα οχυρά εναντίον των ευρισκομένων στην επιφάνεια τους Γερμανών, ούτε από τις ηρωικές αντεπιθέσεις εφεδρικών τμημάτων των οχυρών.

Oμάδα γερμανών καταδρομέων ανεβαίνει ένα ύψωμα στον υποτομέα Θύλακος, στην κορυφή του οποίου υπάρχει ελληνικό πολυβολείο ή πυροβολείο που έχειήδη καταληφθεί από γερμανικές δυνάμεις

Δυτικότερα, η γερμανική 6η ορεινή Μεραρχία κατάφερε να κινηθεί μέσα από τεράστιους ορεινούς όγκους στο δυτικό τμήμα του όρους, όπου δεν υπήρχαν μόνιμες οχυρώσεις. Οι ολιγάριθμες ελληνικές δυνάμεις πολέμησαν με απαράμιλλο θάρρος, κυρίως οι φρουρές των διάσπαρτων πολυβολείων. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι η φρουρά του πολυβολείου Π8 υπό τον λοχία Δημήτριο Iντζο αμύνθηκε έως τις 16:00 προκαλώντας τέτοια φθορά στο εχθρικό τμήμα που ο διοικητής του, εξοργισμένος, αφού συνεχάρη τον Iντζο, διέταξε στη συνέχεια τηνεκτέλεση του. Στο τέλος της ημέρας οι Γερμανοί είχαν φθάσει στη Ροδόπολη και κατέλαβαν τον σιδηροδρομικό σταθμό, γεγονός που ανάγκασε την ηγεσία του Τμήματος Στρατιάς Ανατολής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ) να διατάξει τη σύμπτυξη της XVIII Μεραρχίας ανατολικά του Στρυμόνα. Παράλληλα επιφόρτισε την XIX μηχανοκίνητη Μεραρχία με το έργο της άμυνας έναντι της 6ης Ορεινής Μεραρχίας στα δυτικά του Μπέλες, από τη λίμνη Δοϊράνη έως την κοιλάδα Ροδόπολης.

7 Απριλίου

Την επόμενη ημέρα, 7 Απριλίου οι αγώνες συνεχίστηκαν σε όλο το μέτωπο, άρχισαν όμως να πραγματοποιούνται τα πρώτα ρήγματα στην ελληνική άμυνα. Στη Θράκη, οι δυνάμεις της Ταξιαρχίας Έβρου πέρασαν στο τουρκικό έδαφος όπου αφοπλίσθηκαν, γεγονός που οδήγησε τον διοικητή της υποστράτηγο Ιωάννη Ζήση στην αυτοκτονία στις 9 Απριλίου στα Ύψαλα της Ανατολικής Θράκης. Το οχυρό Νυμφαία αναγκάστηκε να παραδοθεί στις 23.00, αφού υπέστη βομβαρδισμό από το σύνολο του πυροβολικού του XXX Σώματος Στρατού. Δυτικότερα το οχυρό Εχίνος συνέχισε την αντίσταση του όλη την ημέρα, περικυκλωμένο από παντού.

Στο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου οι γερμανικές επιθέσεις, εναντίον των οχυρών Λίσσε, Πυραμιδοειδές και Ντάσαβλι αποκρούσθηκαν εκ νέου. Ωστόσο οι Γερμανοί κατέλαβαν το ύψωμα Ουσόγια, βόρεια του Λίσσε και του Πυραμιδοειδούς, ενώ άλλο τμήμα κατέλαβε το ύψωμα Κρέστη, δημιουργώντας προϋποθέσει για την εκβίαση της διάβασης Καλαποτίου και την περαιτέρω διείσδυση στα νώτα της τοποθεσίας. Για την αντιμετώπιση της απειλής συγκροτήθηκε το απόσπασμα Καλαποτίου.

Η σβάστικα υψώνεται στο οχυρό Παλιουριώνες. Σύμφωνα με ελληνικές πηγές οι Γερμανοί ανάρτησαν τη σημαία τους μόνο μετά την αποχώρηση και του τελευταίου Έλληνα στρατιώτη από το οχυρό

Στον τομέα της XIV Μεραρχίας, η κατάσταση έγινε κρίσιμη καθώς οι Γερμανοί εισέδυσαν στα νότια της τοποθεσίας του Κέντρου ΑντίστασηςΣταυρός προκαλώντας πλήρη σύγχυση στα ελληνικά τμήματα. Την κατάσταση έσωσε η μοίρα πυροβολικού υπό τον ταγματάρχη Κουρούκλη η οποία, με εύστοχες βολές, κατόρθωσε να ανακόψει τη γερμανική προέλαση, ενώ στις 21:00 ελληνικό απόσπασμα με την υποστήριξη του πυροβολικού κατόρθωσε με τη λόγχη να απωθήσει τους Γερμανούς. Στο οχυρό Περιθώριη διείσδυση γερμανικού τμήματος στις στοές του οδήγησε σε δραματικό αγώνα σώμα με σώμα και στην εξόντωση των Γερμανών που είχαν εισδύσει. Ταυτόχρονα εκδηλώθηκε αντεπίθεση από τμήμα εφόδου εναντίον των γερμανικών τμημάτων που είχαν επικαθήσει στην επιφάνεια του. Επιθέσει εναντίον του οχυρού Μαλιάγκα δεν είχαν αποτέλεσμα.

Στη στενωπό του Ρούπελ οι Γερμανοί υπέστησαν εκ νέου πανωλεθρία, παρόλο που τα στούκας έκαναν χρήση βομβών των 500 κιλών. Η παρουσία, όμως του γερμανικού τμήματος στην Γκολιάμα αποδείχθηκε επικίνδυνη καθώς υποδείκνυε στόχους στην αεροπορία, με αποτέλεσμα την καταστροφή μιας πυροβολαρχίας διαμετρήματος 6 δακτύλων (150 χιλ.). Οι δυνάμεις της XVIII Μεραρχίας, αφού ολοκλήρωσαν τη σύμπτυξη τους, κατέστρεψαν τις γέφυρες Λουτρών και Μεγαλοχωρίου.

Στο Μπέλες, τα οχυρά Ιστίμπεη Κελκαγιά, αναγκάστηκαν να παραδοθούν, το Αρπαλούκι εκκενώθηκε και μόνο το οχυρό Ποποτλίβιτσα συνέχιζε την αντίσταση του. Μετά από αυτό δυνάμεις της 5ης Ορεινής Μεραρχίας προωθήθηκαν νοτιότερα φθάνοντας στο Νέο Πετρίτσι. Δυτικότερα στο μέτωπο της XIX Μηχανοκίνητα Μεραρχίας δεν σημειώθηκαν ιδιαίτερα επεισόδια, αλλά η προέλαση της 2ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας στο γιουγκοσλαβικό έδαφος ήταν ραγδαία. Το απόγευμα της 7ης Απριλίου κατέλαβε τη Στρώμνιτσα αναγκάζοντας τους Γιουγκοσλάβους να συμπτυχθούν δυτικά του Αξιού, και δίνοντας τη δυνατότητα στους Γερμανούς να χρησιμοποιήσουν την κοιλάδα του ποταμού για να εισβάλουν στην Ελλάδα και να υπερκεράσουν την οχυρωμένη τοποθεσία. Για την αντιμετώπιση του κινδύνου διατάχθηκε η XIX Μηχανοκίνητη Μεραρχία να επεκταθεί προς αριστερά και να καλύψει τον διάδρομο του Αξιού, κίνηση απελπισίας περισσότερο, χωρίς πιθανότητα επιτυχίας.

Γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο στον Προμαχώνα

8 Απριλίου

Την 8η Απριλίου η φρουρά του οχυρού Εχίνοςαναγκάστηκε να το εκκενώσει. Στο Κάτω Νευροκόπι οι Γερμανοί απέτυχαν και πάλι να καταλάβουν τα οχυρά Πυραμιδοειδές, Λίσσε και Ντάσαβλη, Μαλιάγκα και Περιθώρι. Το ίδιο όμως απέτυχαν και οι προσπαθεί ανακατάληψης του υψώματος Κρέστη από το ελληνικό απόσπασμα Κάλαποτίου. Και τη μέρα αυτή διεξήχθησαν σφοδρές μάχες σώμα με σώμα στο Περιθώρι.

Στη στενωπό του Ρούπελ, η κάθοδος δυνάμεων της 5ης Ορεινής Με-ραρχίας στο Νέο Πετρίτσι και η παρουσία του τμήματος του 125 ΣΠ στο ύψωμα Γκολιάμα δημιουργούσαν σοβαρότατη απειλή στο αριστερό της XIV Μεραρχίας, η οποία ενισχύθηκε με διάφορες μονάδες. Στο Μπέλες, παραδόθηκε το οχυρό Ποποτλίβιτσα.

Ενώ, όμως η «γραμμή Μεταξά» παρέμενε σχετικά αρραγής, οι Γερμανοί προήλαυναν ήδη από δύο κατευθύνσεις στα δυτικά του ΤΣΑΜ. Η 2η Τεθωρακισμένη Μεραρχία πέρασε τη μεθόριο κοντά στη Δοϊράνη και κατευθύνθηκε νότια προς Θεσσαλονίκη ανατρέποντας τα ασθενή ελληνικά τμήματα.Ταυτόχρονα, πέντε τάγματα της 6ης Ορεινής Μεραρχίας επιτέθηκαν κατά της τοποθεσίας Κρουσίων, πέτυχαν ρήγμα δυτικά του υψώματος Δοβά Τεπέ και προήλασαν νότια προς Κιλκίς.

Έπειτα από αυτά δεν έμεναν πολλά περιθώρια αντίδρασης στον διοικητή του ΤΣΑΜ αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Μπακόπουλο. Δυνατότητα σύμπτυξα της στρατιάς δεν υπήρχε και περαιτέρω συνέχιση των μαχών θα οδηγούσε σε άσκοπη αιματοχυσία. Έπειτα από δύο τηλεφωνικές επικοινωνίες με τον Αρχιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο αποφασίστηκε να προταθεί στον διοικητή τα 2α Τεθωρακισμένα Μεραρχίας, αντιστράτηγο Φάιελ η σύναψη έντιμης συνθηκολόγησης. Η πρόταση έγινε δεκτή και ησυνθηκολόγηση υπογράφτηκε στις 14:00 τα 9ης Απριλίου στη Θεσσαλονίκη. Σε παράρτημα του πρωτοκόλλου αναγνωρίστηκε ο ηρωικός αγώνας του ΤΣΑΜ και εκφραζόταν η επιθυμία να μη σταλούν αξιωματικοί και οπλίτες σε στρατόπεδα συγκέντρωσα. Ακόμα συμφωνήθηκε να παραμείνουν στη θέση τους οι πολιτικές αρχές. Η απόφαση συνθηκολόγησα δυσαρέστησε τα μαχόμενα τμήματα και πολλοί θέλησαν να διαφύγουν προς τη μαχόμενη ακόμα Ελλάδα, σκέψη που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω αντικειμενικών δυσχερειών.

Τέσσερις Έλληνες αιχμάλωτοι μεταφέρουν σωρό συναδέλφου τους για ταφή μετά την παράδοση ελληνικού οχυρού.

9 Απριλίου

Κατά τα άλλα, οι μάχες συνεχίστηκαν και την 9η Απριλίου. Στον τομέα τα Ταξιαρχίας Νέστου (περιοχή Ξάνθης) οι Γερμανοί απέτυχαν να διαβούν το Νέστο. Στο Κάτω Νευροκόπι, στον τομέα τα VII Μεραρχίας, οι Γερμανοί στο ύψωμα Ουσόγια καθηλώθηκαν από τα σφοδρά πυρά του οχυρού Πυραμιδοειδές και του ελληνικού πυροβολικού, ενώ οι ελληνικές δυνάμεις του αποσπάσματος Καλαποτίου κατόρθωσαν έπειτα από σκληρή μάχη να ανακαταλάβουν το ύψωμα Κρέστη. Δυτικότερα, στο Συγκρότημα Καραντάγ (XIV Μεραρχία) σημειώθηκαν εντυπωσιακές ελληνικές επιτυχίες. Γερμανική δύναμη, μεγέθους τάγματος, που κατόρθωσε να διεισδύσει τη νύχτα 8-9 Απριλίου στα μετόπισθεν του Συγκροτήματος Καραντάγ διαμέσου των οχυρών Περιθώρι και Παρταλούσκα, καταδιώχθηκε κατόπιν θαρραλέας αντεπίθεσης μικτού τμήματος από εφεδρικές διμοιρίες, το οποίο συνέλαβε 102 Γερμανούς αιχμαλώτους. Επιπλέον, γερμανική διλοχία που κατάφερε να καταλάβει το ύψωμα Άγιος Κωνσταντίνος, αντιμετώπισε ελληνική αντεπίθεση που κατέληξε στην ανακατάληψη του υψώματος και την αιχμαλωσία 250 Γερμανών.

10 Απριλίου 1941. Στρατιώτες της φρουράς του Ρούπελ αποχωρούν συντεταγμένα από το οχυρό, μετά την παράδοσή του. Η περηφάνια στα πρόσωπά τους καταδεικνύει στους παριστάμενους Γερμανούς ότι δεν ηττήθηκαν

Στη στενωπό του Ρούπελ, οι απόπειρες των Γερμανών να συντρίψουν την αντίσταση των οχυρών απέτυχαν εκ νέου. Όμως μεγάλη ελληνική επίθεση εναντίον του γερμανικού τμήματος στην Γκολιάμα είχε καταστροφικά αποτελέσματα: 48 νεκροί και περίπου 100 τραυματίες. Δυτικότερα, μόνο η φρουρά τριών πολυβολείων στο Ρουπέσκο συνέχισε την αντίσταση της. Οι ελληνικές απώλειες σε όλο το μέτωπο του ΤΣΑΜ ανήλθαν σε 1.000 νεκρούς και τραυματίες περίπου. Οι αντίστοιχες γερμανικές ανήλθαν σε 555 νεκρούς, 2.134 τραυματίες, 170 αγνοούμενους, αριθμός που αντιστοιχεί στο μισό των συνολικών απωλειών τους στη διάρκεια τα επιχείρησα «Μαρίτα», γεγονός που καταδεικνύει το μέγεθος τα ελληνικής αντίστασης. Οι εκδηλώσει θαυμασμού των Γερμανών (τιμητικά αγήματα στα οχυρά, δηλώσει προς Έλληνες αξιωματικούς) και το γεγονός ότι όλοι οι Έλληνες αιχμάλωτοι αφέθηκαν ελεύθεροι μετά το τέλος των επιχειρήσεων, αποτελούν αδιάσειστες αποδείξεις τα μαχητικότητα που επέδειξαν οι ελληνικές δυνάμεις στη «μάχη των οχυρών».

Πηγή: (Tου ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΡΩΝΙΤΗ Ιστορικού ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Επτά ΗΜΕΡΕΣ 7-4-2002), Ινφογνώμων Πολιτικά

Κάποτε ο Χριστός, ενώ δίδασκε στο ιερό, ήρθαν κοντά του οι αρχιερείς και τον ερώτησαν αγανακτισμένοι: «Με ποια εξουσία τα κάνεις όλα αυτά; Ποιος σου έδωσε αυτή την εξουσία;»

Και ο Χριστός τους απάντησε: «Θα σας ρωτήσω και εγώ έναν λόγο, και αν μου απαντήσετε, θα σας πω και εγώ με ποια εξουσία τα κάνω αυτά. Το βάπτισμα του Ιωάννη (του Προδρόμου) από πού ήταν; Από τον Ουρανό ή από τους ανθρώπους;»

Εκείνοι τότε άρχισαν να σκέπτονται μέσα τους, λέγοντας: «Αν πούμε: Από τον Ουρανό, θα μας πει: Γιατί, λοιπόν, δεν πιστέψατε σ' αυτόν; Αν, όμως, πούμε: Από τους ανθρώπους, φοβόμαστε το πλήθος, επειδή, όλοι έχουν τον Ιωάννη ως προφήτη».

Και του απάντησαν: «Δεν ξέρουμε».

Κι Εκείνος τους είπε: «Ούτε εγώ σας λέω με ποια εξουσία τα κάνω αυτά». (Ματθαίος 21:23-27)

Γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά;

Γιατί κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες, ακούγεται (από αριστερούς, χαζοδεξιούς και αντιλαλεί το τηλεόπληκτο πόπολο) το χιλιοειπωμένο «οι Έλληνες πολέμησαν εναντίον του φασισμού» ή «η Ελλάδα είπε ΟΧΙ στο φασισμό».

Ο υπουργός μισελληνικής προπαγάνδας και απεθνοποίησης της παιδείας, πέρσι μας διαφώτισε ότι, «…το έπος της 28ης Οκτωβρίου, ήταν ένας πόλεμος αντίστασης στο φασισμό και μέρος του ευρύτερου αντιφασιστικού αγώνα στην Ευρώπη».

Μάλιστα. Καταρχάς τίθεται το εύλογο ερώτημα:

Δηλαδή αν ο εχθρός είχε π.χ. δημοκρατικό πολίτευμα, θα τον αφήναμε να περάσει;

Εάν έκαναν την εισβολή οι μπολσεβίκοι θα κάναμε αντίσταση;  

Η Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1940, πολέμησε έναν εχθρό, έναν ξένον εισβολέα που της επιτέθηκε και απείλησε την εδαφική της ακεραιότητα, χωρίς να του ζητήσει πιστοποιητικό πολιτικών ή κοινωνικών φρονημάτων.

Κι εγώ νόμιζα ότι ευρίσκεται εις πόλεμον "με τον φασισμόν"

Και φυσικά το ΟΧΙ δεν το είπε ο λαός. Το είπε ο Μεταξάς**.

Μα μισό λεπτό, ο Μεταξάς δεν ήταν «φασίστας»;

Εάν ήταν φασίστας, πως έκανε αντίσταση κατά του φασισμού;

Διαβάζουμε στην wikipedia :

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου μπορεί να χαρακτηριστεί ως δεξιό αυταρχικό και ως πατερναλιστικό. Παρά τις επιρροές του από τον φασισμό και τον ναζισμό, η 4η Αυγούστου δεν ταυτίζεται με τα καθεστώτα της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας. Εξάλλου, δεν υιοθετούσε τις φυλετικές-ρατσιστικές διακρίσεις του ναζισμού (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι επιτρεπόταν στους Έλληνες Εβραίους η συμμετοχή στην ΕΟΝ). Μια ακόμα σημαντική διαφορά ήταν ο αντι-ιμπεριαλιστικός λόγος του καθεστώτος και του Μεταξά.

Ο εθνικισμός ήταν ίσως το πιο κύριο χαρακτηριστικό του καθεστώτος, έχοντας επιρροές από τη δικτατορία του Σαλαζάρ στη Πορτογαλία και του στρατοκρατικού "Εστάντο Νόβο" στη Βραζιλία.

Ο Μεταξάς είχε στόχο έναν νέο "Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό". Οι οπαδοί του καθεστώτος θεωρούσαν ότι οι σύγχρονοι Έλληνες οφείλουν να είναι οι συνεχιστές του Αρχαίου (Α΄) και του Βυζαντινού (Β΄) Πολιτισμού.

Οπότε, ή ο Μεταξάς δεν ήταν φασίστας και άρα έκανε αντίσταση κατά του φασισμού (οπότε του αξίζει κάθε τιμή από το «δημοκρατικό τόξο») ή ήταν φασίστας, αλλά προτίμησε να υπερβεί την ιδεολογία του και να κηρύξει τον πόλεμο στους ομοϊδεάτες του, για χάρη της πατρίδας*, οπότε πάλι του αξίζει τιμή.  

Το πιθανότερο βέβαια, εάν τεθούν τέτοιες ερωτήσεις στους ινστρούχτορες της προπαγάνδας να απαντήσουν κι εκείνοι: «Δεν ξέρουμε».

* κάτι που δεν θα έκανα οι εγχώριοι οπαδοί του μπολσεβικισμού, εάν έκανε επίθεση η «μαμά» Μόσχα ή οι δορυφόροι της.

** Βίδεον. Ωχ! ωχ! ωχ!

Πηγή: Κόκκινος Ούρανος

Στὸ θρυλικὸ Ἔπος τοῦ 1940 - 1941, ἀθόρυβο ἀλλὰ σπουδαῖο ρόλο ἔπαιξαν καὶ οἱ Ἑλληνίδες Γυναῖκες, εἴτε στὶς πόλεις ζοῦσαν, εἴτε στὰ χωριὰ καὶ στὴν ὕπαιθρο. Τὸ πολεμικὸ σάλπισμα, ἐκεῖνο τὸ πρωϊνὸ τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940, βρῆκε ὅλο τὸ Ἔθνος στὸ πόδι. Καὶ βέβαια, δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ λείψουν καὶ οἱ γυναῖκες ἀπὸ αὐτὸν τὸν γενικὸ ξεσηκωμό.

ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ
ΔΡYΪΝΟΥΠΟΛΕΩΣ , ΠΩΓΩΝΙΑΝΗΣ & ΚΟΝΙΤΣΗΣ

Ἀριθ. Πρωτ.: 76

Ἐν Δελβινακίῳ τῇ 10ῃ Ὀκτωβρίου 2016

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 197η

ΘΕΜΑ: "Ξαφνιάσματα τῆς Φύσης" οἱ ἡρωΐδες Γυναῖκες τοῦ 1940-41.

Ἀγαπητοί μου Χριστιανοί,

-Α-

Στὸ θρυλικὸ Ἔπος τοῦ 1940 - 1941, ἀθόρυβο ἀλλὰ σπουδαῖο ρόλο ἔπαιξαν καὶ οἱ Ἑλληνίδες Γυναῖκες, εἴτε στὶς πόλεις ζοῦσαν, εἴτε στὰ χωριὰ καὶ στὴν ὕπαιθρο. Τὸ πολεμικὸ σάλπισμα, ἐκεῖνο τὸ πρωϊνὸ τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940, βρῆκε ὅλο τὸ Ἔθνος στὸ πόδι. Καὶ βέβαια, δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ λείψουν καὶ οἱ γυναῖκες ἀπὸ αὐτὸν τὸν γενικὸ ξεσηκωμό. Γιατὶ ἀπὸ τὰ πανάρχαια χρόνια, ὅταν οἱ μανάδες ξεπροβόδιζαν τὰ παιδιά τους γιὰ τὸν πόλεμο, δίνοντάς τους τὴν ἀσπίδα ἔλεγαν, γενναῖες καὶ ἀλύγιστες : "Ἤ τὰν ἤ ἐπὶ τᾶς", δηλαδὴ ἤ θὰ φέρῃς πίσω τὴν ἀσπίδα νικητὴς ἤ θὰ σὲ φέρουν ἐπάνω της σκοτωμένο γιὰ τὴν Πατρίδα.

-Β-

Πρῶτες στὴν προσφορὰ πρὸς τὸν μαχόμενο Στρατό μας, οἱ ἡρωΐδες γυναῖκες τῆς Πίνδου. Ζαλωμένες στὴν πλάτη κιβώτια μὲ πυρομαχικά, τρόφιμα, πουλόβερ καὶ "τσουράπια"- κάλτσες, ὅλα μάλλινα, πλεγμένα ἀπὸ τὰ χέρια τους, "τὰ κοφτὰ γκρεμνά ... ἀνέβαιναν", θὰ γράψῃ μὲ θαυμασμὸ σ' ἕνα ποίημά του ὁ Νικηφόρος Βρεττάκος. Καὶ θὰ προσθέσῃ, ὅτι ἐνῷ "τὶς ἀεροτραμπάλιαζε ὁ ἄνεμος φορτωμένες κι' ἔλυνε τὰ τσεμπέρια τους κι' ἔπαιρνε τὰ μαλλιά τους" "αὐτὲς ἀντροπατάγανε ψηλὰ πέτρα τὴν πέτρα κι' ἀνηφορίζαν στὴ γραμμή, ὅσου ποὺ μέσ' στὰ σύννεφα χάνονταν ὀρθομέτωπες ἡ μιὰ πίσω ἀπ' τὴν ἄλλη". Γυναῖκες νέες, ἀλλὰ καὶ ἡλικιωμένες, μέχρι καὶ 88 ἐτῶν (!), ἀψηφώντας τὶς θύελλες, τὸ χιόνι, τὸν πάγο καὶ τὸ τρομερὸ κρύο, ἔφταναν ψηλὰ στὶς ἀετοφωλιὲς τῆς Πίνδου, ἐκεῖ ποὺ ἦταν ἀδύνατο νὰ φθάσουν τὰ μεταγωγικά, δηλαδὴ τὰ μουλάρια, γιὰ νὰ προσφέρουν στοὺς φαντάρους μας ἀγάπη καὶ ζεστασιὰ μὲ τὴν παρουσία τους, καὶ μὲ τὰ τόσο ἀπαραίτητα πυρομαχικά, τὸ καλοζυμωμένο ψωμί, τὰ μάλλινα, τὴν μικρή, ἀλλὰ τεράστια προσφορὰ τῆς καρδιᾶς τους.

-Γ-

Καὶ νὰ ἦταν μόνο αὐτές ! Ἦταν κι' ἐκεῖνες , ποὺ μπῆκαν στὸ νερὸ ὁρμητικῶν καὶ ἄγριων ποταμῶν, καί, πιασμένες σφιχτὰ ἀπὸ τοὺς ὤμους, σχημάτιζαν πρόχωμα, ποὺ ἀνέκοβε τὴν ὁρμὴ τῶν νερῶν, κι' εὐκόλυνε τοὺς γεφυροποιοὺς τοῦ Στρατοῦ μας γιὰ νὰ δημιουργοῦν γέφυρες, ὥστε νὰ μποροῦν νὰ περνᾶνε οἱ πολεμιστὲς καὶ τὰ μεταγωγικά. Στὸν ποταμὸ Βογιοῦσα, στὸν Καλαμᾶ, στὸν Δρῖνο ἐπαναλήφθηκε αὐτὸ τὸ ἐκπληκτικὸ γεγονός.

Ἀλλὰ καὶ οἱ ἄλλες, στὶς πόλεις, πού, νύχτα - μέρα, ἔπλεκαν γάντια, μπλοῦζες, φανέλλες, κασκόλ · ποὺ ἑτοίμαζαν δέματα, ποὺ ἔγραφαν γράμματα στοὺς ἥρωες, ἐκ μέρους τῶν συγγενῶν τους, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἀναλφάβητοι · ποὺ ἔτρεχαν στὰ νοσοκομεῖα γιὰ νὰ ἐπισκεφθοῦν τοὺς τραυματίες μας· ποὺ ἐπισκέπτονταν τὰ σπίτια τῶν πολεμιστῶν, γιὰ νὰ τονώσουν καὶ νὰ ἐνισχύσουν τὶς φτωχὲς οἰκογένειές τους, τὶς ὁποῖες ὁ προστάτης τους, στὸ κάλεσμα τῆς Πατρίδος, τὶς ἄφησε στὰ πεντανέμια ... Κι' ἄν πῇ κανεὶς γιὰ τὶς ἀδελφὲς νοσοκόμες, αὐτὲς ἔγιναν κυριολεκτικὰ θυσία στὴν νοσηλεία τῶν τραυματιῶν ἀπὸ τὰ ἐχθρικὰ πυρά, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ φοβερὰ κρυοπαγήματα.

-Δ-

Ἀκόμη, καὶ ὅσες γυναῖκες ὑπηρετοῦσαν τὸ ἆσμα καὶ τὸ θέαμα, ἐτάχθηκαν ἐθελοντικὰ στὴν ψυχαγωγία τοῦ μαχόμενου Στρατοῦ μας. Κορυφαία, "ἡ τραγουδίστρια τῆς νίκης", ὅπως δίκαια τὴν ἀποκάλεσαν, ἡ θρυλικὴ Σοφία Βέμπο. Μὲ τὰ περίφημα πολεμικὰ τραγούδια της ἐμψύχωνε τὰ "παιδιά, τῆς Ἑλλάδος παιδιά", ἐξευτέλιζε τοὺς Ἰταλοὺς κοκορόφτερους καὶ τὸν γελοῖο "Ντοῦτσε", τὸν Μπενῖτο Μουσολίνι, ἀλλὰ καὶ ἐξέφραζε τὸν πόνο τοῦ Ἔθνους γιὰ τὶς παλινωδίες καὶ τὴν ἀχαριστία τῶν Συμμάχων πρὸς τὴν Ἑλλάδα.

-Ε-

Τέλος, ἀνάμεσα στὶς πολλὲς ἐπώνυμες καὶ ἀνώνυμες Ἑλληνίδες ξεχωρίζουμε δυὸ μανάδες : α) Τὴν μάνα ποὺ ἔγραφε στὸν στρατευμένο γιό της, ὅτι "πρῶτα ἀνήκεις εἰς τὴν Πατρίδα καὶ ὕστερα εἰς ἐμέ · καὶ γενηθήτω τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου". Καὶ β) Τὴν χήρα μάνα μὲ τὰ τρία κορίτσια, ποὺ εἶχαν προστάτη τὸν γιό της τὸν Δημητρό, ὁ ὁποῖος "ἔπεσεν ὑπὲρ Πατρίδος · χαλάλι τῆς Πατρίδος ὁ Δημητρός μου. Ζήτω ἡ Πατρίς". Καὶ οἱ δυό τους πρόσφεραν τὰ βλαστάρια τους στὴν Πατρίδα, χωρὶς κρατούμενα καὶ χωρὶς μικροϋπολογισμούς, ὅπως, ἄλλωστε, ἔπραξαν καὶ πάμπολλες ἄλλες Ἑλληνίδες Μητέρες, κατὰ τὸ Ἔπος 1940-1941.

Ὑποκλινόμαστε μὲ σεβασμὸ καὶ θαυμασμὸ στὴν μνήμη ὅλων αὐτῶν τῶν ἡρωΐδων γυναικῶν. Τὸ Ἔθνος δὲν θὰ πάψῃ ποτὲ νὰ τὶς εὐγνωμονῇ.

Διάπυρος πρὸς Χριστὸν εὐχέτης

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ

† Ὁ Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης Α Ν Δ Ρ Ε Α Σ

Πηγή: Ιερά Μονή Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου

Ψηλὰ στὴν Ἤπειρο, ὁ χειμώνας εἶχε ἤδη ἔρθει. Στὰ Ἰωάννινα, ὁ διοικητὴς τῆς VΙΙΙ Μεραρχίας Πεζικοῦ (ΜΠ), ὁ ὑποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμῆτρος, βρισκόταν στὸ γραφεῖο του.
Ἡ ὥρα εἶχε περάσει, ἀλλὰ ὁ ἔμπειρος στρατηγός, μαζὶ μὲ τοὺς ἐπιτελεῖς του, βρίσκονταν σκυμμένοι ἐπάνω ἀπὸ τοὺς ἁπλωμένους χάρτες τους, μελετώντας τους καὶ ἀνταλλάσσοντας μόνο τὰ ἀπαραίτητα λόγια.
Ὁ μέραρχος εἶχε ἐνημερώσει τοὺς ἐπιτελεῖς του γιὰ τὴν ἀναφορὰ τοῦ διοικητῆ τοῦ Ἀποσπάσματος Πίνδου, τοῦ Δαβάκη, ὁ ὁποῖος ἦταν βέβαιος ὅτι ἡ ἰταλικὴ εἰσβολὴ ἤταν ζήτημα ὡρῶν.
Μέσα στὴ νύχτα ἔφτασε στὸ γραφεῖο τοῦ μέραρχου καὶ ὁ συνταγματάρχης Μαυρογιάννης. Ἦταν ὁ διοικητὴς πυροβολικοῦ τῆς Μεραρχίας, ἀλλὰ καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἐπιμελήθηκε τὴν ὀργάνωση τοῦ ἐδάφους στὴ ζώνη εὐθύνης της. …

Ὁ συγκεκριμένος ἀξιωματικὸς ὑπῆρξε σὲ μεγάλο βαθμὸ ὁ θεμελιωτὴς τῆς νίκης τοῦ Καλπακίου. Ὁλόκληρο τὸ καλοκαίρι τοῦ 1940 περιέτρεχε τὴ ζώνη τῆς Μεραρχίας βάσει τῶν ἐντολῶν ποὺ εἶχε δώσει στὸ ΓΕΣ ὁ πρωθυπουργὸς Ἰωάννης Μεταξάς.

Ὁ Μαυρογιάννης ἔκανε μεγάλο ἔργο: Κατόπτευε. Σχεδίαζε.
Μὲ τὴν ἀμέριστη συμπαράσταση τῶν κατοίκων, εἶχε κατορθώσει νὰ ὀργανώσει ἄριστα τὸ ἔδαφος. Κατασκευάστηκαν 269 πολυβολεῖα ἀντοχῆς σὲ πλήγματα...
ὀβίδων τουλάχιστον τῶν 75 χιλ., 20 διπλὰ πολυβολεῖα σκαμμένα στοὺς βράχους, 16 θέσεις τάξης πυροβόλων, καὶ 30 καταφύγια γιὰ τοὺς πυροβολητές, τὰ κτήνη καὶ τὰ πυρομαχικά, 15 πυροβολεῖα ἀντοχῆς σὲ πλήγματα τουλάχιστον τῶν 105 χιλ. Ἀνοίχτηκαν χαρακώματα συνολικοῦ μήκους 66 χλμ. καὶ στρώθηκαν ζῶνες συρματοπλέγματος μήκους 5.700 μ., κατασκευάστηκαν 110 σκέπαστρα προστασίας τοῦ πεζικοῦ, συνολικῆς χωρητικότητας 3.500 ἀνδρῶν, 10 ἐνισχυμένα παρατηρητήρια, ὑπόγεια τηλεφωνικὰ κέντρα, ἀντιαρματικὲς τάφροι συνολικοῦ μήκους 4,5 χλμ. καὶ 26 ἀντιαρματικὰ  φράγματα μὲ σιδηροτροχιές.

Ἐπίσης, στρώθηκαν ναρκοπέδια καὶ ὑπονομεύτηκαν ὅλες οἱ γέφυρες στὴ ζώνη προκάλυψης τῆς Μεραρχίας, ἐνῶ ἀνοίχθηκαν καὶ πολλαπλὲς ζῶνες χαρακωμάτων, ὥστε νὰ διασπείρονται τὰ ἐχθρικὰ πυρά. Οἱ ἀφανεῖς ἥρωες τοῦ τεράστιου αὐτοῦ ἐπιτεύγματος ἦταν οἱ ἁπλοὶ κάτοικοι τῆς Ἠπείρου, οἱ ὁποῖοι ἐργάζονταν χωρὶς ἀμοιβὴ ἐπὶ πέντε ἡμέρες κάθε μήνα, κατασκευάζοντας «προχώματα γιὰ τὰ παιδιά μας, ποὺ θὰ πολεμήσουν γιὰ τὴν πατρίδα», ὅπως ἔλεγαν οἱ ἴδιοι στὸν στρατηγὸ Κατσιμῆτρο.

Ὁ Μαυρογιάννης παρουσιάστηκε στὸν μέραρχο καὶ ἐπιβεβαίωσε τὶς ὑπάρχουσες πληροφορίες. Ὁ Κατσιμῆτρος ἄλλωστε ἦταν πάντα καλὰ πληροφορημένος, ἔχοντας ἐγκαταστήσει, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ δασκάλου τοῦ χωριοῦ Μολυβδοσκέπαστη Σταύρου Γκατσόπουλου, ἐκτεταμένο δίκτυο πρακτόρων ἐντός τοῦ ἀλβανικοῦ ἐδάφους. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ γνώριζε τὰ πάντα σχετικὰ μὲ τὶς μετακινήσεις τῶν ἰταλικῶν δυνάμεων ἐντός τῆς Ἀλβανίας.

Οἱ Ἰταλοὶ εἶχαν ἤδη συγκεντρωθεῖ στὰ σύνορα. Ἡ εἰσβολὴ δὲν θὰ ἀργοῦσε νὰ πραγματοποιηθεῖ. Μόλις ὁλοκληρώθηκε ἡ σύσκεψη, ὁ  Κατσιμῆτρος τηλεφώνησε στὴν Ἀθήνα, στὸ Γενικὸ Ἐπιτελεῖο Στρατοῦ (ΓΕΣ). Τοῦ ἀπάντησε ὁ ἀντισυνταγματάρχης Κορώζης.

Ὁ Κατσιμῆτρος χωρὶς νὰ χάσει χρόνο εἶπε στὸν Κορώζη: «Ἀναφέρετε, παρακαλῶ, κ. Κορώζη, στὸν κ. Ἀρχηγὸ τοῦ ΓΕΣ ὅτι ἡ προσωπική μου γνώμη εἶναι ὅτι αὔριο τὸ πρωί, ἴσως δὲ καὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς νύκτας 27ης πρὸς τὴν 28η Ὀκτωβρίου, θὰ ἔχουμε ἰταλικὴ ἐπίθεση. Ἡ Μεραρχία θὰ ἐκτελέσει τὸ καθῆκον της πρὸς τὴν πατρίδα, σύμφωνα μὲ τὶς διαταγὲς καὶ τὶς ὁδηγίες τοῦ ΓΕΣ. Μπορῶ νὰ διαβεβαιώσω ὑπευθύνως τὸν κ. Ἀρχηγὸ -καὶ τὸ τονίζω  ἰδιαιτέρως αὐτὸ- ὅτι δὲν θὰ περάσουν οἱ Ἰταλοὶ ἀπὸ τὸ Καλπάκι».

«Μάλιστα Στρατηγέ μου, θὰ ἀναφέρω τὰ ἀνωτέρω στὸν κ. Ἀρχηγὸ καὶ θὰ τονίσω ἰδιαιτέρως τὴ σοβαρή σας διαβεβαίωση. Εὔχομαι, Στρατηγέ μου, καλὴ ἐπιτυχία», ἀπάντησε συγκινημένος ὁ Κορώζης.

Ὁ Κατσιμῆτρος δὲν ἀνῆκε στοὺς ἁπλῶς ρομαντικοὺς καὶ φιλοπάτριδες ἀξιωματικούς. Εἶχε συμμετάσχει σὲ πέντε πολέμους καὶ εἶχε τεράστια ἐμπειρία.

Ἡ διαβεβαίωσή του λοιπὸν πρὸς τὸν Παπάγο ὅτι οἱ Ἰταλοὶ δὲν πρόκειται νὰ διασπάσουν τὴν κύρια γραμμὴ ἄμυνας τῆς Μεραρχίας, τὴ λεγόμενη τοποθεσία Ἐλαίας-Καλαμᾶ, εἶχε ἰδιαίτερη βαρύτητα.
Αὐτὸ ἀποδεικνύεται καὶ ἀπὸ τὴ διαταγὴ ἐπιχειρήσεων ποὺ εἶχε ἐκδώσει, ἤδη ἀπὸ τὶς 23 Σεπτεμβρίου 1940. «Ἡ Μεραρχία ἔχει ἀποφασίσει νὰ παρασύρει τὸν ἀντίπαλο ἐπὶ τῆς ὀργανωμένης τοποθεσίας Ἐλαίας καί, ἀφοὺ  ἐπιφέρει σὲ αὐτὸν φθορά, μὲ γενικὴ ἀντεπίθεση θὰ ἐπιδιώξει νὰ τὸν ἀπορρίψει πέρα ἀπὸ τὰ σύνορα, ἀποκόπτοντας τὸν ἀπὸ τὶς γραμμὲς τῶν συγκοινωνιῶν καὶ τοῦ ἐφοδιασμοῦ του.

Ἀξιώνω καὶ ἀπαιτῶ ὅπως ἐνστερνιστεῖτε ὅλοι τὸ πνεῦμα τῆς διαταγῆς αὐτῆς, βαθμοφόροι καὶ στρατιῶτες παντὸς Ὅπλου καὶ Σώματος καὶ ὅλες οἱ διοικήσεις καὶ τὰ ἐπιτελεῖα…

Ἐνθυμούμενοι τὴν Ἱστορία καὶ τὶς παραδόσεις μας, ἂς δείξουμε στοὺς πιθανοὺς ἀντιπάλους μας ὅτι οὔτε τὸ πλῆθος οὔτε ἡ ὑλικὴ ἰσχὺς φέρνουν τὴ νίκη, ἀλλὰ οἱ ψυχικὲς δυνάμεις καὶ ἡ στερεὰ  πεποίθηση σὲ αὐτὴν καὶ στὸ δίκαιο τοῦ ἀγώνα μας, γιατί θὰ ἀγωνιστοῦμε ὑπὲρ βωμῶν καὶ ἑστιῶν.

Ἡ τιμὴ τῶν ἑλληνικῶν ὅπλων ἀπαιτεῖ, ὅπως κάθε τμῆμα, σὲ ὁποιαδήποτε κατάσταση καὶ ἂν βρεθεῖ, νὰ πολεμήσει μέχρι τοῦ τελευταίου ἀνδρὸς καὶ τοῦ τελευταίου φυσιγγίου, καὶ νὰ θυσιαστεῖ, ἀλλὰ οὐδέποτε νὰ παραδοθεῖ» (ὑπογραφή: Κατσιμῆτρος).

Ὁ Κατσιμῆτρος εἶχε ἐπεξεργαστεῖ ἀπὸ καιρὸ λοιπὸν τὰ σχέδια ἄμυνας τῆς Μεραρχίας. Ἡ ἀποστολὴ του ἦταν ἐξαιρετικὰ δύσκολη, καθὼς ἡ Μεραρχία ὄφειλε νὰ ἀμυνθεῖ μετώπου μήκους 100 χλμ. μὲ 15 τάγματα πεζικοῦ, 2 τάγματα πολυβόλων, 66 πυροβόλα -ὀρειβατικά, πεδινὰ καὶ συνοδείας πεζικοῦ- τὴ μεραρχιακῆ ὁμάδα ἀναγνώρισης, μία ἀντιαεροπορικὴ πυροβολαρχία τῶν 37 χιλ. (4 πυροβόλα), μία ἀντιαεροπορικὴ πυροβολαρχία τῶν 20 χιλ. (6 πυροβόλα), μία ἀντιαρματικὴ πυροβολαρχία τῶν 37 χιλ. (4 πυροβόλα), μία ἀντιαεροπορικὴ πυροβολαρχία τῶν 88 χιλ. (3 πυροβόλα), ἡ  ὁποῖα κάλυπτε τὴν πόλη τῶν Ἰωαννίνων, 2 λόχους Μηχανικοῦ καὶ 3 λόχους Διαβιβάσεων.
Οἱ Ἰταλοὶ ἀπέναντί του εἶχαν συγκεντρώσει ἰσχυρὲς δυνάμεις. Ἐνταγμένες στὸ ΧΧV Σῶμα Στρατοῦ -τὸ λεγόμενο τῆς «Τσαμουριᾶς»- οἱ Ἰταλοὶ διέθεταν τὴν ἐνισχυμένη 23η ΜΠ Φεράρα (47ο καὶ 48ο Συντάγματα Πεζικοῦ, δύο τάγματα Ἀλβανῶν, ἕνα μηχανοκίνητο τάγμα Βερσαλλιέρων, τὴν 3/131 Ἐπιλαρχία μὲ 50 ἐλαφρὰ ἅρματα, ἕνα τάγμα ὅλμων, μία ἐπιλαρχία ἱππικοῦ, 48 βαριὰ πυροβόλα, 68 ἐλαφρὰ πυροβόλα, ἕνα λόχο μοτοσικλετιστῶν, μία μοίρα ἀντιαεροπορικῶν πυροβόλων τῶν 20 χιλ.,  ἀντιαρματικὸ οὐλαμὸ τῶν 47 χιλ., στοιχεῖα μηχανικοῦ μὲ ὑλικὸ γεφυροσκευῆς, συνολικὴ δύναμη 21.000 ἀνδρῶν), τὴν 51η ΜΠ Σιέννα (31ο καὶ 32ο Συντάγματα Πεζικοῦ καὶ ἕνα σύνταγμα ἱππικοῦ.

Ἐπίσης ἕνα τάγμα Ἀλβανῶν, ἕνα τάγμα Μελανοχιτώνων, ἕνα τάγμα ὅλμων, 24 βαριὰ πυροβόλα, 56 ἐλαφρὰ πυροβόλα καὶ στοιχεῖα μηχανικοῦ, συνολικῆς δύναμης 12.500 ἀνδρῶν), τὴν 131η Τεθωρακισμένη Μεραρχία (ΤΘΜ) «Κένταυρος» (μία ἐπιλαρχία ἁρμάτων μὲ 40 ἅρματα, ἕνα μηχανοκίνητο τάγμα Βερσαλλιέρων, 24 ἐλαφρὰ πυροβόλα, μία ἀντιαρματικὴ πυροβολαρχία τῶν 47 χιλ. μὲ 8 πυροβόλα, μία  ἀντιαεροπορικὴ Μοίρα τῶν 20 χιλ. μὲ 16 πυροβόλα καὶ ἕνα λόχο μοτοσικλετιστῶν, μὲ συνολικὴ δύναμη 2.200 ἀνδρῶν), τὴ Μεραρχία Ἱππικοῦ (ΜΙ) μὲ δύο συντάγματα ἱππικοῦ, ἕνα σύνταγμα Γρεναδιέρων (3 τάγματα), ἕνα τάγμα Ἀλβανῶν καὶ 24 ἐλαφρὰ πυροβόλα, συνολικῆς δύναμης 5.500 ἀνδρῶν.

Συνολικά, οἱ Ἰταλοὶ ἀνέπτυξαν ἀπέναντι στὴν VIII ΜΠ περὶ τοὺς 42.000 ἄνδρες, μὲ 244 πυροβόλα κάθε διαμετρήματος καὶ 90 ἅρματα μάχης. Θὰ μποροῦσε νὰ τοὺς ἀδικήσει κανεὶς γιὰ τὴ βεβαιότητα ποῦ εἶχαν γιὰ τὴ νίκη; Μᾶλλον, ὄχι.

Ὡστόσο, σὲ κάθε περίπτωση, ὁ Κατσιμῆτρος εἶχε ἀντίθετη γνώμη. Ἔχοντας νὰ καλύψει ἕνα τεραστίου ἀναπτύγματος μέτωπο μὲ τὶς δυνάμεις ποὺ διέθετε, ἔπρεπε νὰ ἐνεργήσει ἔξυπνα.
Καταρχᾶς, θὰ ἐπιχειροῦσε νὰ ἐπιβραδύνει τὴν ἐχθρικὴ προέλαση, κυρίως γιὰ νὰ προκαλέσει φθορὰ στὸν ἐχθρό, πρὶν ὁ ὄγκος του φτάσει ἐνώπιον τῆς κύριας γραμμῆς ἀντίστασης.
Γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ ἀνέπτυξε τὸ 1/3 τῶν δυνάμεών του στὴν προκάλυψη (5 τάγματα πεζικοῦ, 2 πυροβολαρχίες τῶν 75 χιλ. καὶ 6 πυροβόλα συνοδείας τῶν 65 χιλ.), σὲ ὅλο τὸ μῆκος τῆς μεθορίου, ἀπὸ τὴν Κόνιτσα  ἕως τὸ Ἰόνιο.

Τὸν κεντρικὸ τομέα τὸν ἐμπιστεύτηκε στὸν ἀντισυνταγματάρχη Μαρδοχαῖο Φριζή, στὸν ὁποῖο διέθεσε τὸ 1/15 Τάγμα Πεζικοῦ (ΤΠ), τὸ 2/42 Τάγμα Εὐζώνων (ΤΕ), μία πυροβολαρχία τῶν 75 χιλ., ἕναν οὐλαμὸ τῶν 65 χιλ. ὑπὸ τὸν ταγματάρχη πυροβολικοῦ Κ. Βερσή, μία πυροβολαρχία τῶν 75 χιλ. καὶ δύο οὐλαμοὺς τῶν 65 χιλ. ὑπὸ τὸν ταγματάρχη τοῦ πυροβολικοῦ Δ. Κωστάκη.

Οἱ δύο αὐτοὶ ἀξιωματικοί τοῦ πυροβολικοῦ ἀξίζουν εἰδικῆς μνείας. Ἄριστοι ἀξιωματικοὶ καὶ οἱ δύο, ἀπὸ τὴν πρώτη μέρα τοῦ πολέμου μέχρι τὴ συνθηκολόγηση, εἶχαν καταστεῖ ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος τοῦ Ἰταλικοῦ Στρατοῦ.

Ὑποστήριζαν μὲ τέτοια ἐπιτυχία τὸ πεζικό, ποὺ ἔγιναν θρύλοι, καὶ στὰ δύο στρατόπεδα. Ἕνα «μνημεῖο» τῆς δράσης τοῦ Κωστάκη ὑπάρχει ἀκόμα καὶ σήμερα στὸ μουσεῖο τοῦ Ἀργυροκάστρου.

Πρόκειται γιὰ ἕνα ἰταλικὸ πυροβόλο, μὲ μία ἑλληνικὴ ὀβίδα σφηνωμένη στὴν κάννη του. Σκοπευτὴς ἦταν ὁ Κωστάκης! Τὰ τμήματα τῆς προκάλυψης εἴχαν  ὡς ἀποστολὴ νὰ ἐπιβραδύνουν τὶς ἐχθρικὲς κινήσεις, νὰ προκαλέσουν στὸν ἐχθρὸ τὴ μεγαλύτερη δυνατὴ φθορὰ καὶ νὰ ἀποσυρθοῦν κατόπιν στὴν κύρια γραμμὴ ἀντίστασης, ὅπου θὰ ἀποτελοῦσαν τὶς ἐφεδρεῖες τῶν τομέων.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν κύρια γραμμὴ ἀντίστασης, αὐτὴ ἐκτεινόταν ἀπὸ τὴν Ἠγουμενίτσα μέχρι τὶς παρυφὲς τοῦ Σμόλικα. Ὁ Κατσιμῆτρος τὴ χώρισε σὲ τέσσερις τομεῖς. Ὁ πρῶτος, ἀπὸ ἀνατολικὰ πρὸς τὰ δυτικά, ἦταν ὁ τομέας Νεγράδων, χωρισμένος μὲ τὴ σειρά του σὲ τρεῖς ὑποτομεῖς, τοὺς Σουδενῶν, Καλπακίου καὶ Βροντισμένης.

Οἱ δυνάμεις τοῦ συγκεκριμένου τομέα κάλυπταν τὴν τοποθεσία-κλειδὶ τῆς μεραρχιακῆς διάταξης, τὴ διάβαση τοῦ Καλπακίου.

Τὸ Καλπάκι εἶναι μία στενὴ σχετικὰ διάβαση, ἀνάμεσα στὰ ὑψώματα Ἀσσόνισα (ἀνατολικὰ) καὶ Παλαιοκάστρο. Στήν  τοποθεσία, δεσπόζει τὸ βόρεια τῆς Ἀσσόνισας ὕψωμα Γκραμπάλα, ἐνῶ στὸν μοναδικὸ ὁδικὸ ἄξονα δεσπόζει τὸ ὕψωμα τοῦ Καλπακίου (ὕψωμα 493).

Ὑπῆρχαν δύο ὁδοί, ποὺ ἀπὸ τὸ ἀλβανικὸ ἔδαφος ὁδηγοῦσαν στὴν Ἑλλάδα. Οἱ δύο αὐτοὶ δρόμοι ὅμως συνέκλιναν λίγο βορειοτέρα τοῦ Καλπακίου καὶ ἑνώνονταν σὲ ἕναν. Ὅποιος ἤθελε νὰ κατευθυνθεῖ στὰ Ἰωάννινα, ἀπὸ ἐκεῖ ὄφειλε νὰ περάσει.

Ὁ Κατσιμῆτρος τὸ γνώριζε αὐτό, καὶ στὸ σημεῖο αὐτὸ ἀποφάσισε νὰ δώσει τὴν κυρίως ἀμυντική του μάχη. Ἦταν βέβαιος πὼς ἂν οἱ Ἰταλοὶ δὲν διασποῦσαν τὴν τοποθεσία τοῦ Καλπακίου, δὲν θὰ ἀποτολμοῦσαν νὰ προελάσουν σὲ βάθος οὔτε στὸ πλευρὸ τῆς τοποθεσίας, πρὸς τὸ Ἰόνιο, ἐκεῖ ποὺ ἡ τοποθεσία παρουσίαζε τὴ  μεγαλύτερη ἀδυναμία της.

Στὸν τομέα Νεγράδων λοιπὸν ἔταξε ὁ στρατηγὸς δύο τάγματα τοῦ 15ου ΣΠ, τὸ 1/40 ΤΕ, ἕναν λόχο πολυβόλων, τὰ τέσσερα ἀντιαρματικὰ πυροβόλα ποὺ διέθετε καὶ τὸ 1ο Τάγμα Πολυβόλων. Οἱ δυνάμεις αὐτὲς ἐπρόκειτο νὰ σηκώσουν τὸ βάρος τοῦ ἀγώνα. Δυτικότερα, στὸν τομέα Καλαμά, διατέθηκαν τέσσερα τάγματα εὐζώνων τοῦ 40ου καὶ 42ου Συνταγμάτων Εὐζώνων, τὸ 2ο Τάγμα Πολυβόλων καὶ ἡ ὁμάδα ἀναγνώρισης ἱππικοῦ τῆς Μεραρχίας. Ἀκόμα πιὸ δυτικά, στὸν τομέα Θεσπρωτίας, διατέθηκαν δύο μόλις τάγματα πεζικοῦ (2/24 καὶ 3/24).

Ὁ φόβος ἰταλικῆς ἀπόβασης στὰ νῶτα τῆς τοποθεσίας, ἀνάγκασε τὸν Κατσιμῆτρο νὰ διαθέσει μέρος ἀπὸ τὶς μικρές του ἐφεδρεῖες στὸν τομέα Πρέβεζας-Φιλιππιάδας, οἱ δυνάμεις τοῦ ὁποίου (ἕνα τάγμα πεζικοῦ, ἕνας λόχος πολυβόλων, τέσσερα πυροβόλα τῶν 65 χιλ. καὶ τέσσερα τῶν 75 χιλ.) φρουροῦσαν τὴν ἀκτογραμμή.

Ἐφεδρεία τῆς μεραρχίας ὁρίστηκε τὸ 1/42 ΤΕ καὶ τὰ τμήματα τῆς προκάλυψης, πού, μετὰ τὸ πέρας τοῦ ἐπιβραδυντικοῦ ἀγώνα, θὰ ἔπαιρναν θέσεις πίσω ἀπὸ τὴν τοποθεσία ἀντίστασης.
Στὶς 26 Ὀκτωβρίου, τὸ ἰταλικὸ ραδιόφωνο καὶ οἱ ἐφημερίδες ἄρχισαν νὰ ἐξαπολύουν μύδρους κατὰ τῆς Ἑλλάδας, μεταδίδοντας τὴν εἴδηση ὅτι ἑλληνικὲς «συμμορίες» εἰσέβαλαν στὸ ἀλβανικὸ ἔδαφος καὶ ἄνοιξαν πῦρ κατὰ ἰταλικῶν τμημάτων.

Σύμφωνα μὲ τοὺς Ἰταλούς, ἄλλες ἑλληνικὲς «συμμορίες» τοποθέτησαν βόμβα στοὺς Ἁγίους Σαράντα.
Τὸ συνοριακὸ ἐπεισόδιο ποὺ ζητοῦσε ὁ Μουσολίνι καὶ ἑτοίμασε ὁ Τσιάνο, ὁ πραγματικὸς ἐγκέφαλος πίσω ἀπὸ τὴν ἰταλικὴ ἐπίθεση κατὰ τῆς Ἑλλάδας, εἶχε συμβεῖ. Φυσικά, θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι κανεὶς πολὺ ἀφελὴς γιὰ νὰ  πιστέψει τὰ ἰταλικὰ ψεύδη. Οἱ ἡμερήσιες διαταγὲς τῶν ἰταλικῶν μονάδων τὸ φανερώνουν:

«26 Ὀκτωβρίου 1940 – Μεραρχία Φεράρα»Ἀπὸ 19 μηνῶν, στὴν ὀχυρὴ καὶ τραχιὰ αὐτὴ γῆ τῆς Ἀλβανίας χαλυβδώνουμε τὰ ὄπλα καὶ τὶς καρδιὲς μας προσηλωμένοι πρὸς ἕναν σκοπό, ὁ ὁποῖος βρίσκεται πιὰ κοντά. Συγκεντρωμένοι σὲ ἕνα φάτσιο (δέσμη) ἐνεργειῶν καὶ θελήσεων, πεζοί, Μελανοχίτωνες, σκαπανεῖς, ὅλοι, Ἰταλοὶ καὶ Ἀλβανοί, προσηλώνουμε τὸ βλέμμα μας πρὸς τὴν Ἤπειρο. Θὰ κάνουμε νὰ λάμψει ἡ δάφνη τῆς Φεράρα. Μὲ αὐτὴ τὴν πεποίθηση σᾶς κραυγάζω τὴν ἰαχὴ τοῦ ἀγώνα ποὺ εἶναι “Νίκη”. Ἦρθε ἡ ἡμέρα μας καὶ εἶναι ἀνάγκη νὰ νικήσουμε.» Λ. Τζανίνι ὑποστράτηγος».

Πίσω στὰ Ἰωάννινα, ὁ Κατσιμῆτρος, μὲ ἀπόλυτη ψυχραιμία, ἔδωσε τὶς τελικὲς διαταγές. Κατόπιν, ἐπέτρεψε νὰ ἀποχωρήσουν ὅσοι ἀξιωματικοὶ δὲν εἶχαν ὑπηρεσία, καὶ ἀνέβηκε στὸν δεύτερο ὄροφο τοῦ κτιρίου τοῦ στρατηγείου τῆς Μεραρχίας, ὅπου βρισκόταν τὸ σπίτι του. Πρὶν ἀναπαυθεῖ, μίλησε τηλεφωνικὰ μὲ ὅλους τούς διοικητὲς τῶν τμημάτων τῆς προκάλυψης. Ὕστερα, ἥσυχος, ξάπλωσε.
«Τὰ ἡμέτερα τμήματα προκαλύψεως ἀμύνονται τοῦ πατρίου ἐδάφους»

Στὶς 03.45 τῆς 28ης Ὀκτωβρίου στὸ σπίτι τοῦ μέραρχου ἀντήχησε τὸ κουδούνισμα τοῦ τηλεφώνου. Ἡ μικρὴ κόρη τοῦ στρατηγοῦ ἀπάντησε. Ἦταν ἀπὸ τὸ ΓΕΣ. Ζητοῦσαν ἐπειγόντως τὸν Κατσιμῆτρο.

Ὁ στρατηγὸς κατάλαβε.

Πῆρε τὸ ἀκουστικό. Ἦταν ὁ Κορώζης. Εἶπε στὸν Κατσιμῆτρο τί εἶχε συμβεῖ, γιὰ τὸ ἰταλικὸ τελεσίγραφο καὶ τὴν ἀπόρριψή του καὶ γιὰ τὴν ἐπικείμενη ἰταλικὴ εἰσβολή. Ὁ Κατσιμῆτρος ἀρκέστηκε νὰ ἀπαντήσει: «Ἀναφέρατε, παρακαλῶ, στὸν κ. ἀρχιστράτηγο ὅτι ἡ Μεραρχία θὰ ἐκτελέσει τὸ καθῆκον της πρὸς τὴν πατρίδα, ὅπως ἐπιβάλλει ἡ ἐθνικὴ τιμὴ  καὶ μὲ τὸν τρόπο ποὺ αὐτὴ γνωρίζει». Ἀμέσως μετά, ὁ στρατηγὸς δρομολόγησε ὅλες τὶς ἀπὸ καιρὸ προετοιμασμένες κινήσεις του. Σὲ λίγες στιγμὲς ὁλόκληρη ἡ VΙΙΙ ΜΠ ἦταν σὲ ἑτοιμότητα.
Οἱ Ἰταλοὶ πάντως δὲν σεβάστηκαν οὔτε τὸ ἴδιο τους τὸ τελεσίγραφο. Ἡ ἰταλικὴ εἰσβολὴ στὴν Ἑλλάδα ἄρχισε ἤδη ἀπὸ τὶς 04.30 τῆς 28ης Ὀκτωβρίου, στὴν Ἤπειρο καὶ στὴν Πίνδο.

Ἔτσι, οἱ Ἰταλοὶ κατόρθωσαν νὰ σκοτώσουν ἕναν καὶ νὰ αἰχμαλωτίσουν τέσσερις Ἕλληνες στρατιῶτες.
Στὴ συντριπτικὴ πάντως πλειοψηφία τῶν περιπτώσεων, οἱ Ἰταλοὶ δὲν πέτυχαν αἰφνιδιασμό. Στὶς 05.30 τὸ πρωὶ τὸ πυροβολικὸ τους ἄρχισε καταιγιστικὸ βομβαρδισμὸ τῶν ἑλληνικῶν θέσεων τῆς τοποθεσίας προκάλυψης, ἰδίως κατὰ τῶν συγκοινωνιακῶν κόμβων καὶ τοῦ στενοῦ στὸ Χάνι Δελβινάκι. Ἀκολούθησε μαζικὴ εἰσβολὴ τοῦ ἰταλικοῦ πεζικοῦ, τὸ ὁποῖο ἀπώθησε τὰ ἑλληνικὰ φυλάκια.

Τὰ ἑλληνικὰ τμήματα τῆς προκάλυψης ἀποσύρθηκαν στὴν πρώτη τοποθεσία ἀνάσχεσης, καὶ ἄρχισαν μὲ πεῖσμα τὸν ἀγώνα. Παράλληλα, τὸ Μηχανικὸ ἀνατίναζε ὅλες τὶς γέφυρες καὶ τὶς ὁδούς, σύμφωνα μὲ τὸ σχέδιο καταστροφῶν. Μόνο ἡ γέφυρα στὸ Χάνι Μπουραζάνι δὲν ἀνατινάχτηκε, λόγω ἐλαττωματικῶν ἐκρηκτικῶν.

Οἱ ἑλληνικὲς δυνάμεις, ἕτοιμες, προετοιμασμένες, περίμεναν τοὺς Ἰταλοὺς καὶ τοὺς ὑποδέχτηκαν μὲ πυκνὰ πυρά. Οἱ ἰταλικὲς φάλαγγες, αἰφνιδιάστηκαν ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ πυρὰ καὶ εἶχαν τὶς πρῶτες τους ἀπώλειες.

Καθὼς ξημέρωνε, ἐμφανίστηκε καὶ ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία καὶ ἐκτέλεσε βομβαρδισμοὺς στὴ ζώνη ἐπιχειρήσεων, ἀλλὰ καὶ σὲ ἑλληνικὲς πόλεις, μὲ ἀπώλειες μεταξὺ τῶν ἀμάχων.
Τὴν Ἀεροπορία συναγωνίζεται καὶ τὸ πυροβολικό, τὸ ὁποῖο βομβάρδισε τὴν ἀνοχύρωτη κωμόπολη τῶν Φιλιατῶν, προκαλώντας πολλὰ θύματα μεταξὺ τῶν ἀμάχων. Ὁ ἀγώνας στην  πρώτη τοποθεσία ἀνάσχεσης συνεχίστηκε.
Σὲ πολλὲς περιπτώσεις, οἱ ἰταλικὲς δυνάμεις δὲν κατόρθωσαν νὰ θραύσουν τὴν ἀντίσταση τῶν ἀσθενῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων, ὅπως στὸ Δελβινάκι, ὅπου ὁ λοχαγὸς Παπακώστας μὲ τοὺς ἄνδρες του ἀπέκρουσαν κάθε ἀπόπειρα τῶν Ἰταλῶν νὰ διεισδύσουν στὴν τοποθεσία.

Ὡστόσο, ἡ ἐχθρικὴ ἀριθμητικὴ ὑπεροχὴ ἀναγκάζει τὰ ἑλληνικὰ τμήματα νὰ συμπτυχθοῦν, γιὰ νὰ μὴν περικυκλωθοῦν. Στὸν τομέα Κόνιτσας-Μέρτζανης, ὁ Φριζὴς κρατᾶ τοὺς Ἰταλούς.

Γιὰ τὴ διάσπαση τῆς τοποθεσίας, οἱ Ἰταλοὶ ρίχνουν γιὰ πρώτη φορὰ στὴ μάχη τὰ ἅρματα μάχης τους. Περὶ τὰ 10 ἅρματα ἐπιτέθηκαν, βάλλοντας συνεχῶς μὲ τὰ πολυβόλα τους. Ξαφνικά, δύο ἀπὸ αὐτὰ βυθίστηκαν στὸ ἔδαφος.
Ἔπεσαν μέσα σὲ μία ἀπὸ τὶς ἀντιαρματικὲς τάφρους τοῦ Μαυρογιάννη. Τὰ ὑπόλοιπα προσπάθησαν νὰ περάσουν ἑκατέρωθεν τῆς τάφρου. Τότε ὅμως ἀκούστηκαν  ἐκρήξεις. Εἶχαν πέσει σὲ ναρκοπέδιο.
Ἄλλα δύο ἅρματα ἐξουδετερώθηκαν μὲ τὸν τρόπο αὐτό. Ὅσα ἀπέμειναν σταμάτησαν τὴν κίνησή τους. Τότε ἦρθε ἡ σειρὰ τῆς πυροβολαρχίας τοῦ Βερσῆ. Τὰ ἑλληνικὰ πυρὰ ἀποτελείωσαν ὅσα εἶχαν ἀπομείνει. Ὁ ἐνθουσιασμὸς τοῦ  ἑλληνικοῦ πεζικοῦ ἦταν ἀπερίγραπτος. Οἱ ἄνδρες βγῆκαν ἀπὸ τὰ χαρακώματα καὶ ἄρχισαν νὰ φωνάζουν «Ἀέρα»!

Ὡστόσο, ἡ διαταγὴ τῆς Μεραρχίας ἦταν τὰ τμήματα προκάλυψης νὰ ὑποχωρήσουν σταδιακά. Ἔπρεπε αὐτὰ νὰ φθείρουν τὸν ἀντίπαλο, καὶ ὄχι τὰ ἴδια νὰ φθαροῦν ἀνεπανόρθωτα. Ὁ συνταγματάρχης Μαυρογιάννης, ἐπικεφαλῆς τοῦ δικτύου προκάλυψης τῆς Μεραρχίας, ἐπέβλεπε ἀπὸ κοντὰ τὸν ἀγώνα. Σὲ λίγο ὁ ἥλιος ἔγειρε, καὶ ἡ πρώτη μέρα τοῦ πολέμου ἔγινε πιὰ κομμάτι τῆς Ἱστορίας.
Τὸ πρῶτο ἀνακοινωθὲν τῆς ἡμέρας ἀνέφερε στερεότυπα: «Αἱ ἰταλικαὶ στρατιωτικαὶ δυνάμεις προσβάλλουν ἀπὸ τῆς 5.30 πρωινῆς τῆς σήμερον τὰ ἡμέτερα τμήματα προκαλύψεως τῆς  ἑλληνοαλβανικῆς μεθορίου. Αἱ ἠμέτεραι δυνάμεις ἀμύνονται τοῦ πατρίου ἐδάφους».

Ἡ πρώτη μέρα τοῦ ἀγώνα ἀναπτέρωσε ἀκόμα περισσότερο τὸ ἠθικὸ τῶν Ἑλλήνων. Ἀντιμετώπισαν μὲ θάρρος τοὺς Ἰταλούς, προκαλώντας τους μάλιστα σοβαρὲς ἀπώλειες. Ἰδιαίτερη σημασία εἶχε καὶ ἡ ἀντιμετώπιση τῶν ἰταλικῶν ἁρμάτων. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ εἶχε μεγάλο ψυχολογικὸ ἀντίκτυπο στοὺς Ἕλληνες μαχητές. Ἔτσι, ὅταν ὁ μητροπολίτης Ἰωαννίνων Σπυρίδων ἐπισκέφθηκε τὰ μαχόμενα ἑλληνικὰ τμήματα γιὰ νὰ τὰ ἐμψυχώσει, βρέθηκε πρὸ ἐκπλήξεως.

Εἶπε μάλιστα γελώντας στὸν συνταγματάρχη Μαυρογιάννη ποὺ τὸν συνόδευε: «Μοῦ φαίνεται, Μαυρογιάννη, ὄτι  ἐδῶ ποὺ ἦρθα γιὰ νὰ δῶ τοὺς πολεμιστὲς καὶ νὰ τοὺς δώσω ἐγὼ θάρρος καὶ δύναμη, συνέβη τὸ ἀντίθετο, καὶ μοῦ ἐνέπνευσαν αὐτοὶ τόση δύναμη καὶ πίστη, ὥστε φεύγω ἥσυχος καὶ ἱκανοποιημένος».
Ἡ 29η Ὀκτωβρίου ξημέρωσε μὲ τοὺς Ἰταλοὺς νὰ βρίσκονται σὲ ἐπαφὴ μὲ τὶς ἑλληνικὲς δυνάμεις. Μόνο στὸν παραλιακὸ τομέα, ἡ Μεραρχία διέταξε τὰ ἐκεῖ προκαλυπτικὰ τμήματα νὰ ἀπαγκιστρωθοῦν καὶ νὰ πάρουν θέσεις στὴν κύρια γραμμὴ ἄμυνας, στὴ νότια ὄχθη τοῦ Καλαμᾶ. Ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία συνέχισε τὴ δράση της, καὶ βομβάρδισε ἀκόμα καὶ τὸ στρατηγεῖο τῆς Μεραρχίας στὴ θέση Βρύση Πασά.

Εὐτυχῶς, οἱ Ἰταλοὶ βομβάρδισαν μόνο τὶς ἐγκαταλελειμμένες σκηνές, καθὼς ὁ Κατσιμῆτρος εἶχε μεταφέρει τὸ στρατηγεῖο τοῦ νότια του Καλπακίου. Στὸν παραλιακὸ  τομέα, οἱ Ἰταλοὶ ἐπιχείρησαν καὶ κατόρθωσαν νὰ περάσουν τὸν Καλαμά. Ἑλληνικὴ ἀντεπίθεση ὅμως τοὺς ἔριξε καὶ πάλι πίσω, στὴ βόρεια ὄχθη. Πίσω τους ἄφησαν 16 νεκρούς.

Στὸ Δελβινάκι ἐπίσης οἱ Ἰταλοί, πιστεύοντας ὅτι οἱ ἑλληνικὲς δυνάμεις εἶχαν ἀποσυρθεῖ, κινήθηκαν νὰ περάσουν τὴ στενωπὸ σὲ πυκνοὺς σχηματισμούς, συνοδεία ἀκόμα καὶ στρατιωτικῆς μουσικῆς.
Ἡ ἐπιτροπὴ ὑποδοχῆς, ὅμως, ἕνας λόχος εὐζώνων, ἐνισχυμένος μὲ δύο πολυβόλα, τοὺς ἀπάντησε δεόντως. Οἱ Ἰταλοὶ κυριολεκτικὰ ἀποδεκατίστηκαν, καὶ γιὰ πρώτη φορὰ τράπηκαν σὲ φυγή.
Ὕστερα ἀπὸ μία ὥρα, ἐκδήλωσαν ἐπίθεση κατὰ τῶν ἑλληνικῶν θέσεων, ἀλλὰ ἀποκρούστηκαν. Νοτιότερα, ὅμως, οἱ Ἰταλοὶ εἶχαν κατορθώσει νὰ ὑπερκεράσουν τὶς ἑλληνικὲς θέσεις.
Ἔτσι, ὁ Κατσιμῆτρος ἀποφάσισε νὰ διατάξει ὅλα τὰ τμήματα τῆς προκάλυψης νὰ ὑποχωρήσουν στὴν τοποθεσία ἀντίστασης. Ἐκεῖ θὰ ἀνασυγκροτοῦνταν καὶ θὰ ἀποτελοῦσαν τὶς ἐφεδρεῖες τῶν τομέων.

Ἤπειρος Προμαχοῦσα

Ἡ ἀπόσυρση τῶν ἑλληνικῶν προκαλυπτικῶν τμημάτων ἀποτέλεσε μία ἀκόμα πρώτου μεγέθους ἔκπληξη γιὰ τοὺς Ἰταλούς, οἱ ὁποῖοι μέχρι ἐκείνη τὴ στιγμὴ ἀντιμετώπισαν ἰσχυρὴ ἀντίσταση.
Τὸ μέγεθος τοῦ αἰφνιδιασμοῦ τους ἦταν δὲ τέτοιο, ὥστε δὲν κατόρθωσαν νὰ λάβουν καν ἐπαφὴ μὲ τὶς ἑλληνικὲς γραμμές. Γιὰ 32 περίπου ὧρες, οἱ ἰταλικὲς δυνάμεις εἶχαν χάσει τὰ ἴχνη τῶν ἑλληνικῶν.

Μόνο τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικό, ἔχοντας ἀπὸ πρὶν κανονίσει τὴ βολή του, ἔβαλλε, ὄχι πυκνά, μὰ ἐξαιρετικὰ εὔστοχα κατὰ εἰσβολέων. Στὸ μεταξύ, ὁ Κατσιμῆτρος εἶχε λάβει  καλὲς εἰδήσεις ἀπὸ τὸ ΓΕΣ.

Οἱ Βρετανοὶ θὰ κάλυπταν τὶς ἑλληνικὲς ἀκτὲς μὲ τὸ στόλο τους. Ἄρα, ἡ Μεραρχία μποροῦσε νὰ ἀποσύρει τὰ τμήματα ποὺ εἶχε ἀγκιστρώσει νὰ φρουροῦν τὶς ἀκτὲς καὶ νὰ τὰ διαθέσει στὴν κρίσιμη μάχη.
Ἔφτασε ἔτσι ἡ τελευταία μέρα τοῦ Ὀκτωβρίου. Ἀπὸ τὸ πρωὶ τῆς 31ης Ὀκτωβρίου, οἱ Ἰταλοὶ ἐπιδίωξαν νὰ λάβουν στενὴ ἐπαφὴ μὲ τὴν ἑλληνικὴ τοποθεσία ἀντίστασης. Δὲν τὸ κατόρθωσαν, ὅμως, καθὼς τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικὸ τοὺς προκάλεσε συντριπτικὰ πλήγματα.

Οἱ Ἰταλοὶ ἐπικέντρωσαν τὴν προσπάθειά τους στὸν παραλιακὸ τομέα, ὅπου, μὲ τὴν ὑποστήριξη πυροβολικοῦ καὶ ὅλμων, ἐπιχείρησαν νὰ περάσουν τὸν Καλαμά. Ἀποκρούστηκαν, μὲ ἀπώλειες, ἀπὸ τὰ ἑλληνικὰ τμήματα. 7

Τὴν ἴδια ὥρα, τὰ ἀλβανικὰ τμήματα τοῦ Ἰταλικοῦ Στρατοῦ λεηλατοῦσαν τὰ ἑλληνικὰ  χωριὰ ποὺ κυριεύτηκαν ἀπὸ τοὺς Ἰταλούς. Ἀπὸ τὶς 10.30, τὸ ἰταλικὸ πυροβολικὸ ἄρχισε νὰ βάλλει κατὰ τῆς τοποθεσίας Καλπακίου. Σὲ λίγο ἀκολούθησε καὶ ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία. Ὁ βομβαρδισμὸς αὐτὸς δὲν εἶχε ἀποτέλεσμα, καὶ προκάλεσε ἐλάχιστες ἀπώλειες στὰ ἑλληνικὰ τμήματα.
Βορειοτέρα, ἡ κατάσταση γιὰ τὰ ἑλληνικὰ ὄπλα δὲν ἦταν εὐνοϊκή. Τὸ Ἀπόσπασμα Πίνδου εἶχε καμφθεῖ καὶ ὑποχωρήσει, ἀφήνοντας ἀκάλυπτο τὸ δεξὶ πλευρὸ τῆς VΙΙΙ Μεραρχίας.
Γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει τὴ δυσμενῆ αὐτὴ ἐξέλιξη, τὸ ΓΕΣ εἰδοποίησε τὴ Μεραρχία ὅτι πιθανὸν θὰ ἔπρεπε νὰ ὑποχωρήσει καὶ αὐτή. Ὁ Κατσιμῆτρος βέβαια δὲν σκεφτόταν καν ἕνα τέτοιο ἐνδεχόμενο.
Συγκρότησε τὸ Ἀπόσπασμα Ἀώου, μὲ δύο τάγματα πεζικοῦ, μία πυροβολαρχία, ἕναν οὐλαμὸ τῶν 65 χιλ. καὶ μία διμοιρία πολυβόλων, τὸ ὁποῖο ἔθεσε ὑπὸ τὸν ἑβραϊκῆς καταγωγῆς ἥρωα ἀντισυνταγματάρχη Μ.Φριζή, μὲ ἐντολὴ  νὰ καλύψει τὸ δεξιό της Μεραρχίας.

Τὴν ἴδια ὥρα, στὸ ἄλλο ἄκρο τοῦ μετώπου, συνέβη ἕνα ἄλλο σημαντικὸ γεγονός, τεράστιου ἠθικοῦ ἀντίκτυπου. Δύο ἑλληνικὰ ἀντιτορπιλικά, τὰ «Σπέτσαι» καὶ «Ψαρά», μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν τότε ἀντιπλοίαρχο Κώνστα, βομβάρδισαν τὶς ἰταλικὲς θέσεις κατὰ μῆκος τῶν ἀκτῶν τῆς Θεσπρωτίας, στὴν περιοχὴ Σαγιάδας.

Τὰ ἑλληνικὰ πλοῖα, σημαιοστολισμένα, βομβάρδισαν γιὰ δύο ὧρες τὶς ἰταλικὲς θέσεις, καὶ κατόπιν ἀποχώρησαν ἀνενόχλητα. Ὁ ἐνθουσιασμὸς τῶν στρατιωτῶν τοῦ παραλιακοῦ τομέα ἦταν ἀπερίγραπτος, καθὼς εἶδαν τὰ δύο μοναχικὰ ἑλληνικὰ  ἀντιτορπιλικὰ νὰ ἀψηφοῦν τὸν πανίσχυρο ἰταλικὸ στόλο καὶ νὰ ἐνισχύουν τὸ σκληρὸ ἀγώνα τους.

Ἡ πρώτη ἡμέρα τοῦ Νοεμβρίου κύλησε, μὲ τοὺς Ἰταλοὺς νὰ μὴν μποροῦν ἀκόμα νὰ λάβουν ἐπαφὴ μὲ τὴν ἑλληνικὴ τοποθεσία ἀντίστασης. Ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία ἐξαπέλυσε σειρὰ ἐπιδρομῶν.

Οἱ ἀπώλειες τῆς Μεραρχίας ἦταν ἐλάχιστες, περιοριζόμενες σὲ λίγους τραυματίες καὶ μερικὰ τηλεφωνικὰ καλώδια. Παράλληλα μὲ τὴ δράση τῆς Ἀεροπορίας, βομβαρδισμὸ τῶν ἑλληνικῶν θέσεων ἄρχισε καὶ τὸ ἐχθρικὸ πυροβολικό.

Οἱ Ἰταλοί, ὑπὸ τὴν κάλυψη τοῦ βομβαρδισμοῦ, σκόπευαν νὰ προωθήσουν τὶς δυνάμεις, λαμβάνοντας στενὴ ἐπαφὴ μὲ τὴν ἑλληνικὴ ἀμυντικὴ  τοποθεσία, μὲ στόχο τὴν ἐξαπόλυση σφοδρῆς, συνδυασμένης ἐπίθεσης πεζικοῦ καὶ ἁρμάτων κατὰ τῆς τοποθεσίας Καλπακίου. Πίσω, τὸ Μηχανικό τους ἀγωνιζόταν νὰ ἐπισκευάσει τὶς ἀνατιναγμένες γέφυρες καὶ τοὺς κατεστραμμένους δρόμους.

Στὴν περιοχὴ τῶν Ἁγίων, ἰταλικὸς λόχος Μηχανικοῦ γκρέμισε ἕνα μικρὸ ἐκκλησάκι τῆς Ἁγ. Παρασκευῆς, γιὰ νὰ ἐπισκευάσει μὲ τὸ ὑλικὸ τὴν ἀνατιναγμένη γέφυρα τοῦ Γόρμου.

Τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικὸ ὅμως ἀπάντησε στὴν ἱεροσυλία, μέσω τῆς «πυροβολαρχίας-φάντασμα», ὅπως τὴν ὀνόμασαν οἱ Ἰταλοί, τῶν 105 χιλ. τοὺ  λοχαγοῦ Βαμβέτσου. Ἄνοιξε πῦρ ἐναντίον τους ἀπὸ ἀπόσταση 7 χλμ. περίπου, βρίσκοντας ἀκριβῶς τὸ στόχο.

Καίρια ἑλληνικὴ βολὴ σκότωσε 50 Ἰταλοὺς καὶ τραυμάτισε ἄλλους τόσους. Τὸ ἰταλικὸ πυροβολικὸ ἐπιχείρησε νὰ ἀπαντήσει μὲ δύο πυροβολαρχίες. Καὶ αὐτὲς ὅμως ἀναγκάστηκαν νὰ σιγήσουν ἀπὸ τὰ εὔστοχα ἑλληνικὰ πυρά.

Ἀλλὰ καὶ στὴν περιοχὴ τοῦ Παρακάλαμου, ἀπόπειρα ἰταλικοῦ τεθωρακισμένου τμήματος νὰ προελάσει, ἀναχαιτίστηκε ἀπὸ τὸν Κωστάκη.

Ἀπὸ ἀπόσταση 5 χλμ., τὰ ἑλληνικὰ πυροβόλα τίναξαν στὸν ἀέρα ἰταλικὰ ἅρματα καὶ ὀχήματα,  ἀναγκάζοντας τὰ ὑπόλοιπα νὰ τρέξουν νὰ καλυφθοῦν. Βορειοτέρα, ὁ Βερσὴς καθήλωνε μὲ τὴ σειρὰ τοῦ τὶς φάλαγγες τῆς Φεράρα. Τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικὸ εἶχε καταστεῖ ὁ ἐφιάλτης τῶν Ἰταλῶν ὅλο αὐτὸ τὸ διάστημα.

Τὸ πρωὶ τῆς 2ας Νοεμβρίου, οἱ διαβιβαστὲς τῆς Μεραρχίας ὑπέκλεψαν ἕνα σῆμα τοῦ Ἰταλοῦ διοικητῆ τοῦ ΧΧV Σώματος Στρατοῦ, ἀντιστράτηγου Ρόσι, τὸ ὁποῖο προέτρεπε τὴν Ἰταλικὴ Ἀεροπορία νὰ πλήξει σκληρὰ τὸν ἐχθρό, ἐκμεταλλευόμενη τὴν καλοκαιρία.

Πραγματικά, ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία ἐμφανίστηκε μαζικὰ ἐπάνω ἀπὸ τὸ πεδίο τῆς μάχης, χωρὶς ὅμως νὰ ἐπιτύχει τίποτε τὸ ἰδιαίτερο. Μόνο ἡ ἐπίθεσή της κατὰ τῆς πόλης τῶν Ἰωαννίνων στοίχισε τὴ ζωὴ σὲ ἀρκετοὺς ἄμαχους.
Ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία βομβάρδιζε τὶς ἑλληνικὲς θέσεις ἐπὶ τρεῖς συνεχόμενες  ὧρες. Στὶς 12.00, ἡ Ἀεροπορία ἀποχώρησε καὶ τὴ σκυτάλη ἔλαβε τὸ ἰταλικὸ πυροβολικό. Ἡ Γκραμπάλα, ἡ Ἀσσόνισα, τὰ γύρω ἀπὸ τὸ Καλπάκι ὑψώματα, κάηκαν ἀπὸ τὴν ἰταλικὴ φωτιά. Τουλάχιστον 100 ἰταλικὰ πυροβόλα κάθε διαμετρήματος συμμετεῖχαν στὴν προπαρασκευή, ἐπὶ τρεῖς ὧρες.
Τελικά, γύρω στὶς 15.00, τὸ ἰταλικὸ πυροβολικὸ ἦρε τὰ πυρά του, καὶ τὸ πεζικὸ ἐξόρμησε. Τὸ ἰταλικὸ πεζικὸ ἐξόρμησε σὲ σχηματισμό, πυκνό, ἔτσι ὥστε νὰ διοικεῖται εὔκολα. Σὲ καμία περίπτωση ὅμως ὁ σχηματισμὸς αὐτὸς δὲν ἦταν κατάλληλος γιὰ προσπέλαση ἀπέναντι στὰ ἑλληνικὰ ὄπλα.

Ἀμέσως, τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικό, ἔχοντας παρατηρητήρια σὲ ὅλα τὰ δεσπόζοντα ὑψώματα, ἄνοιξε καταχθόνιο πῦρ κατὰ τῶν Ἰταλῶν, προκαλώντας τους συντριπτικὰ πλήγματα καὶ ἀναγκάζοντάς τους, στὶς περισσότερες περιπτώσεις, νὰ καθηλωθοῦν. Ἕνα δὲ συγκρότημα δύο  ταγμάτων βλήθηκε τόσο καίρια, ποὺ διαλύθηκε.

Οἱ ἄνδρες του ἐγκατέλειψαν τὰ ὄπλα τους καὶ τράπηκαν σὲ φυγὴ – κατορθώθηκε ἡ ἀνασυγκρότησή τους 20 χλμ. πίσω ἀπὸ τὸ μέτωπο.

Κάποια ἐχθρικὰ τμήματα, ὑποστηριζόμενα ἀπὸ ὅλμους καὶ πολυβόλα, κατάφεραν νὰ πλησιάσουν σὲ ἀπόσταση ἑφόδου ἀπὸ τὶς ἑλληνικὲς θέσεις. Τότε τὸ λόγο ἔλαβαν τὰ Μάνλιχερ, τὰ πολυβόλα καὶ τὰ ὁπλοπολυβόλα τοῦ πεζικοῦ.

Οἱ Ἰταλοὶ καθηλώθηκαν, μὴν μπορώντας νὰ κινηθοῦν οὔτε μπρὸς οὔτε πίσω. Καθὼς πλησίαζε ἡ νύχτα καὶ οἱ Ἰταλοὶ δὲν εἶχαν κατορθώσει τὸ παραμικρό, ἄρχισε νέα ἰσχυρὴ προπαρασκευὴ πυροβολικοῦ. Στόχος 32 ἰταλικῶν πυροβόλων ἔγινε τώρα ἡ Γκραμπάλα.

Τὸ ὕψωμα αὐτὸ βρίσκεται σὲ ἀπόσταση 4 χλμ. περίπου ἀπὸ τὸ Καλπάκι. Ἀποτελοῦσε τὸ  ἄκρο δεξιό τῆς τοποθεσίας ἀντίστασης, καὶ κατ’ ἐπέκταση σημεῖο-κλειδὶ τῆς ὅλης τοποθεσίας.
Ἂν ἔπεφτε ἡ Γκραμπάλα, ὁλόκληρη ἡ τοποθεσία τοῦ Καλπακίου θὰ κατέρρεε. Αὐτὸ τὸ γνώριζαν καὶ οἱ Ἰταλοί, οἱ ὁποῖοι, μὲ ὁδηγοὺς Ἀλβανούς, ποὺ γνώριζαν καλὰ τὸ ἔδαφος, ἐπιτέθηκαν αἰφνιδιαστικὰ τὸ βράδυ τῆς 2ας πρὸς 3η Νοεμβρίου κατὰ τῆς Γκραμπάλας, ἐν μέσω σφοδρῆς θύελλας, καὶ κατέλαβαν δύο ἀπὸ τὶς τρεῖς κορυφές της. Ὁ Κατσιμῆτρος στὸ ἄκουσμα τῆς εἴδησης διέταξε ἄμεση ἀντεπίθεση μὲ ὅλες τὶς διαθέσιμες ἐφεδρεῖες.
Τελικά, συγκεντρώθηκαν δύο  λόχοι τοῦ 15ου ΣΠ, ὑπὸ τοὺς ἀντισυνταγματάρχη Κυριαζὴ καὶ ταγματάρχη Πανταζῆ.

Οἱ ἑλληνικὲς δυνάμεις ὅμως καθηλώθηκαν ἀπὸ τὴ σφοδρὴ θύελλα. Ὑπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες ἦταν ἀδύνατο νὰ ἐξαπολυθεῖ ἀντεπίθεση.

Ἡ θύελλα ὡστόσο ἐμπόδισε καὶ τοὺς Ἰταλοὺς νὰ ἐνισχύσουν τὰ ἐπὶ τῆς Γκραμπάλας τμήματά τους. Βορειοτέρα, στὸν Ἀῶο, οἱ ἀλπινιστὲς τῆς «Τζούλια» ἐπιχείρησαν νὰ ἀνατρέψουν τὸ ἀπόσπασμα Φριζὴ καὶ νὰ πλαγιοκοπήσουν τὴν VIII MΠ. Ἀποκρούστηκαν καὶ οἱ δύο ἀπόπειρές τους μὲ ἀπώλειες – 5 νεκροί, 24 αἰχμάλωτοι.

Τὰ ξημερώματα τῆς 3ης Νοεμβρίου, ὁ 1ος καὶ ὁ 7ος Λόχος τοῦ 15ου ΣΠ ἐπιτέθηκαν αἰφνιδιαστικά, καὶ μὲ τὴν ξιφολόγχη καὶ μὲ τὴν ἰαχὴ «Ἀέρα», ἀνέτρεψαν τὰ ἐχθρικὰ τμήματα.

Τὴν ἴδια ὥρα ἕνα ἰταλικὸ τάγμα ἀνέβαινε στὸ ὕψωμα γιὰ νὰ ἐνισχύσει τὸ τμῆμα ποὺ τὸ εἶχε καταλάβει, χωρὶς νὰ γνωρίζει ὅτι αὐτὸ εἶχε ἤδη ἀνατραπεῖ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἀντεπίθεση.

Οἱ ὑποχωροῦντες Ἰταλοὶ καὶ Ἀλβανοὶ ἀναμείχθηκαν μὲ τὸ ἐν λόγω τάγμα, προκαλώντας του σύγχυση. Ἔτσι, ὅταν καὶ αὐτὸ δέχτηκε μὲ τὴ σειρὰ του τὴν ἑλληνικὴ ἐπίθεση, τράπηκε σὲ φυγή. Πιὸ χαμηλά, σὲ μια  ἀπὸ τὶς πλαγιὲς τῆς Γκραμπάλας, εἶχε πάρει θέσεις ὁλόκληρο τὸ ἰταλικὸ 47ο ΣΠ. Μὲ τὴν ἀνακατάληψη ὅμως τοῦ ὑψώματος ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες, ἔγινε ἀντιληπτὸ ἀπὸ τοὺς παρατηρητὲς τοῦ πυροβολικοῦ.

Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν τραγικὸ γιὰ τοὺς Ἰταλούς. Τέσσερις ἑλληνικὲς πυροβολαρχίες ἄρχισαν συγκεντρωτικὸ πῦρ ἐναντίον του καὶ τὸ διέλυσαν. Οἱ ἰταλικὲς ἀπώλειες ἐπὶ τοῦ ὑψώματος ἦταν ἐπίσης βαριὲς – 20 νεκροί, 60 τραυματίες καὶ 6 αἰχμάλωτοι. Στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων περιῆλθαν τρία πολυβόλα καὶ τέσσερις ὅλμοι. Οἱ ἑλληνικὲς ἀπώλειες ἀνῆλθαν σὲ 8 νεκρούς  καὶ 27 τραυματίες.

Ὡστόσο, ἡ μόνη ἕως τότε ἰταλικὴ ἐπιτυχία -καὶ μάλιστα ἐπιτυχία σοβαρὴ- εἶχε ἀκυρωθεῖ. Μὲ τὸ πρῶτο φῶς τῆς ἡμέρας, τὸ ἰταλικὸ πυροβολικὸ ἄρχισε καὶ πάλι νὰ βάλλει καταιγιστικὰ κατὰ τῶν ἑλληνικῶν θέσεων.
Ἀπὸ τὶς 10.00, στὸ βομβαρδισμὸ συμμετεῖχε καὶ ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία. Μὲ τὸ βομβαρδισμὸ αὐτὸ ἡ ἰταλικὴ ἡγεσία ἐπιθυμοῦσε νὰ ἀνοίξει δρόμο στὴν ἐπίθεση τῶν «Κενταύρων» της.
Ὁ βομβαρδισμὸς συνεχίστηκε μὲ τὴν ἴδια ἔνταση μέχρι τὶς πρῶτες ἀπογευματινὲς ὧρες, ὁπότε καὶ ἐμφανίστηκαν ἐμπρὸς ἀπὸ τὸ Καλπάκι 60 περίπου ἰταλικὰ ἅρματα. Τὰ  ἅρματα αὐτά, καλυπτόμενα ἀπὸ ἕνα λόχο μοτοσικλετιστῶν, θὰ ἀποτελοῦσαν τὸ πρῶτο κλιμάκιο ἑφόδου κατὰ τοῦ ὑψώματος τοῦ Καλπακίου. Τὰ ἰταλικὰ ἅρματα προχώρησαν, παρὰ τὸ φραγμὸ τοῦ ἑλληνικοῦ πυροβολικοῦ, φτάνοντας σὲ ἀπόσταση 300 μ. ἀπὸ τὶς ἑλληνικὲς θέσεις.

Ἐκεῖ ἀκινητοποιήθηκαν ἀπὸ τὰ ἀντιαρματικὰ φράγματα σιδηροτροχιῶν καὶ ἐπιχείρησαν νὰ κινηθοῦν ἑκατέρωθεν. Καὶ πάλι ὅμως ἔπεσαν σὲ ἀντιαρματικὴ τάφρο καὶ στὴ συνέχεια σὲ ναρκοπέδιο.
Ἀμέσως μετὰ τὴν ἀνατίναξη δύο ἰταλικῶν ἁρμάτων, ἀνέλαβε δράση τὸ ἀντιαρματικὸ συγκρότημα  ποὺ εἶχε ὀργανώσει ὁ Κατσιμῆτρος – 8 πεδινὰ πυροβόλα τῶν 75 χιλ., 4 πυροβόλα τῶν 105 χιλ. καὶ 4 ἀντιαρματικὰ πυροβόλα τῶν 37 χιλ.

Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν συντριπτικό. Τὰ ἰταλικὰ ἅρματα τινάζονταν στὸ ἀέρα τὸ ἕνα μετὰ τὸ ἄλλο, τὴν ὥρα ποὺ οἱ Εὔζωνοι τοῦ 40ου ΣΕ ἐπιχειροῦσαν νὰ βγοῦν ἀπὸ τὰ χαρακώματα καὶ νὰ τὰ λογχίσουν! Πολλοὶ κάτοικοι τῶν γύρω χωριῶν ἀνέβηκαν στὰ γύρω ὑψώματα καὶ παρακολουθοῦσαν τὴ μάχη. Βλέποντας δὲ τὴν τύχη τῶν ἰταλικῶν ἁρμάτων, ἄρχισαν ὅλοι μαζὶ νὰ φωνάζουν: «Βάρα τους, κυρ λοχαγέ! Δῶσε τους νὰ καταλάβουν τί πάει νὰ πεῖ Ἑλληνικὸς Στρατός»!

Ὑπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες, ὅσα ἅρματα «ἐπιβίωσαν», μαζὶ μὲ τοὺς Βερσαλιέρους μοτοσικλετιστές, ὑποχώρησαν  ἄτακτα, μὲ τοὺς Ἕλληνες νὰ κραυγάζουν ὄρθιοι «Ἀέρα» καὶ νὰ σφυρίζουν περιπαικτικά. Καταστράφηκαν 9 ἅρματα μάχης, καὶ κυριεύτηκαν 50 μοτοσικλέτες, ἕνα γεφυροφόρο ἅρμα, πολυβόλα, τυφέκια.

Ἐπὶ τόπου μετρήθηκαν 20 Ἰταλοὶ νεκροὶ καὶ περισυνελέγησαν 12 βαριὰ τραυματίες.

Ὡστόσο, φοβούμενος ἐπίθεση κατὰ τοῦ ὑποτομέα Καλαμᾶ μὲ ἅρματα, ὁ Κατσιμῆτρος διέταξε τὰ ἐκεῖ στρατεύματα νὰ ὑποχωρήσουν πίσω ἀπὸ τὴ νότια ὄχθη τοῦ ποταμοῦ. Ἡ ὑποχώρηση ἔγινε χωρὶς οἱ Ἰταλοὶ νὰ ἀντιληφθοῦν τὸ παραμικρό.

Τὰ ξημερώματα τῆς 4ης Νοεμβρίου, οἱ Ἰταλοὶ ἐπιχείρησαν νὰ περάσουν τὸν Καλαμὰ στὸ ὕψος τῆς Βροντισμένης, καὶ τὰ κατάφεραν. Ἄμεση ὅμως ἀντεπίθεση τοῦ 1ου Τάγματος Πολυβόλων τοὺς ἔριξε καὶ πάλι πίσω, μὲ σημαντικὲς ἀπώλειες, κυρίως σὲ πνιγμένους.
Τὸ πρωὶ τὸ ἰταλικὸ πυροβολικὸ ἄρχισε νὰ σφυροκοπᾶ τὴν Γκραμπάλα καὶ τὴν Ἀσσόνισα. Διαρκοῦντος τοῦ βομβαρδισμοῦ τοῦ πυροβολικοῦ, ἐμφανίστηκε καὶ ἡ Ἰταλικὴ Ἀεροπορία, τὰ ἀεροσκάφη τῆς ὁποίας βομβάρδισαν καὶ πολυβόλησαν τὶς ἑλληνικὲς θέσεις ἀπὸ χαμηλὸ ὕψος. Παρ’ ὅλα αὐτά, οἱ Ἰταλοὶ δεν  ἀποτόλμησαν νέα ἐπίθεση.

Ἦταν ἐμφανὲς ὅτι συγκέντρωναν ἀκόμα ἰσχυρότερες δυνάμεις, ἐνῶ παράλληλα προσπαθοῦσαν νὰ καταπονήσουν τὶς ἑλληνικές. Ὁ Κατσιμῆτρος φρόντισε νὰ ἐνισχύσει καὶ αὐτὸς τὶς θέσεις του, προωθώντας τὸ 39ο ΣΕ.

Ἐπίσης, διέταξε τὴν ἐκπομπὴ περιπόλων σὲ ὅλη τὴ ζώνη τῆς Μεραρχίας, κυρίως γιὰ ψυχολογικοὺς λόγους. Οἱ ἑλληνικὲς περίπολοι ὅμως αἰφνιδίασαν τοὺς Ἰταλούς, σὲ σημεῖο ὁ Πράσκα νὰ ἀναφέρει ὅτι «οἱ ἡρωικοὶ Βερσαλιέροι ὑπέστησαν ἀπροσδόκητη ἐπίθεση ἀπὸ συντριπτικὰ ὑπέρτερες δυνάμεις»! Βορειοτέρα, οἱ Ἰταλοὶ  ἐπιχείρησαν νὰ διασχίσουν τὸν Ἀῶο, ἀλλὰ καὶ πάλι ἀποκρούστηκαν.

Ὡστόσο, ἐπίθεση ἑτοίμαζαν οἱ Ἰταλοὶ καὶ κατὰ τοῦ παραλιακοῦ τομέα. Τὸ Μηχανικό τους κατασκεύαζε γέφυρες γιὰ νὰ περάσουν τὰ τμήματα τὸν Καλαμά, νότια τῶν Φιλιατῶν. Τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικὸ ἀντέδρασε καὶ τίναξε στὸν ἀέρα μία ἀπὸ αὐτές.

Τὴν 5η Νοεμβρίου, οἱ Ἰταλοὶ ἦταν ἕτοιμοι νὰ συνεχίσουν τὴν ἐπίθεσή τους τόσο κατὰ τοῦ Καλπακίου, ὅσο καὶ στὸν παραλιακὸ τομέα. Γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτό, τὸ πυροβολικὸ τους ἄρχισε σφοδρὸ βομβαρδισμὸ τῶν ἑλληνικῶν θέσεων, συνεπικουρούμενο, λίγο ἀργότερα, καὶ ἀπὸ τὴν Ἀεροπορία.

Ὁ Κατσιμῆτρος εἶχε στὸ μεταξὺ ἐνισχύσει τὴν ἀντιαεροπορική του ἄμυνα, διατάσσοντας τὴν μεταστάθμευση μίας πυροβολαρχίας τῶν 88 χιλ. ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα στὸ Καλπάκι. Ἡ πυροβολαρχία αὐτή, ὑπὸ τὸν λοχαγὸ Ζαρονίκο, κατέρριψε δύο ἰταλικὰ βομβαρδιστικά. Σὲ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ  βρέθηκαν δύο δέματα μὲ μαῦρα μαντίλια.

Ἀπορημένος ὁ Κατσιμῆτρος, ρώτησε Ἰταλοὺς αἰχμαλώτους γιὰ τὴ σημειολογία τους, κι ἐκεῖνοι τοῦ ἀπάντησαν ὅτι τὰ μαντίλια θὰ τὰ ἔριχναν τὰ ἀεροπλάνα πάνω ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα γιὰ νὰ τρομοκρατήσουν τὸν πληθυσμό, ὁ ὁποῖος ὑποτίθεται θὰ πενθοῦσε τοὺς χιλιάδες νεκρούς του.

Γύρω στὶς 14.30, οἱ Ἰταλοὶ ἐξαπέλυσαν τὴν ἀναμενόμενη ἐπίθεσή τους. Στὸν τομέα τοῦ Καλπακίου, τὰ ἐπιτιθέμενα τμήματά τους διαλύθηκαν ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικό, πρὶν καν προλάβει τὸ ἑλληνικὸ πεζικὸ νὰ ἀνοίξει πῦρ.

Στὸν κεντρικὸ τομέα, οἱ Ἰταλοὶ κατάφεραν νὰ περάσουν τὸν Καλαμά, ἀλλὰ ἑλληνικὴ ἀντεπίθεση τοὺς ἔριξε καὶ πάλι μέσα καὶ πέρα ἀπὸ τὸν ποταμό. Νέα ἐπίθεση στὸ ὕψος τοῦ χωριοῦ Παρακάλαμου, ὑποστηριζόμενη ἀπὸ ἐπιλαρχία ἁρμάτων, ἀπέτυχε ἐπίσης παταγωδῶς καὶ 15 ἅρματα ἐγκαταλείφθηκαν – ἀργότερα κυριεύτηκαν ἀπὸ τις  ἑλληνικὲς δυνάμεις.
Ἡ μόνη ἰταλικὴ ἐπιτυχία ἐπετεύχθη στὸν παραλιακὸ τομέα. Ἐκεῖ οἱ Ἰταλοὶ πέρασαν μὲ ἰσχυρὲς δυνάμεις τὸν ποταμὸ καὶ ἀνέτρεψαν ἕνα μοναχικὸ ἑλληνικὸ τάγμα. Ὁ Κατσιμῆτρος διέταξε τότε τὰ ἐκεῖ τμήματα νὰ συμπτυχθοῦν νοτιότερα, καλύπτοντας τὴν ὁδὸ Ἠγουμενίτσας-Μαργαριτίου.

Σὲ περίπτωση ποὺ οἱ Ἰταλοὶ διασποῦσαν καὶ αὐτὴ τὴν τοποθεσία, τὰ ἑλληνικὰ τμήματα θὰ ὑποχωροῦσαν πίσω ἀπὸ τὸν ποταμὸ Ἀχέροντα. Ἐκεῖ ὄφειλαν νὰ κρατήσουν πάση θυσία τὸν ἐχθρό.

Τὸ ἀπόγευμα τῆς 5ης Νοεμβρίου, οἱ Ἰταλοὶ ἐξαπέλυσαν καὶ νέα ἐπίθεση κατὰ τοῦ Καλπακίου, μὲ τὴν ὑποστήριξη τοῦ πυροβολικοῦ.

Τὸ ἑλληνικὸ πυροβολικὸ ἀπάντησε μὲ σφοδρότητα. Ἡ πυροβολαρχία τοῦ Βαμβέτσου μάλιστα τίναξε στὸν ἀέρα ἰταλικὸ παρατηρητήριο καὶ τοὺς ἐντὸς αὐτοῦ ἔξι Ἰταλοὺς ἀξιωματικούς.
Κατόπιν τούτου, ἡ ἰταλικὴ ἐπίθεση ἐκφυλίστηκε. Τὸ βράδυ οἱ Ἕλληνες διαβιβαστὲς ὑπέκλεψαν ἰταλικὰ σήματα, ποὺ ἔκαναν λόγο γιὰ ἀναστολὴ τῶν ἐπιθέσεων, μέχρι τὴν ἄφιξη ἐνισχύσεων.
Μιλοῦσαν μάλιστα καὶ γιὰ τὶς μέχρι τότε ἰταλικές  ἀπώλειες, ἀνεβάζοντάς τες στοὺς 2.228 ἄνδρες, καὶ αὐτὰ μόλις ἑπτὰ ἡμέρες ἀπὸ τὴν εἰσβολὴ καὶ 56 ὧρες ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῆς πραγματικῆς μάχης.
Ἡ ἑπόμενη ἡμέρα πέρασε σχετικὰ ἤρεμα. Οἱ Ἰταλοὶ ἔλειχαν ἀκόμα τὶς πληγές τους, καὶ μόνο στὸν τομέα Βροντισμένης ἀποτόλμησαν ἐπίθεση, ἡ ὁποία κατεπνίγη ἐν τῆ γενέσει της ἀπὸ τὸ ἐξαίρετο ἑλληνικὸ πυροβολικό.
Στὸν παραλιακὸ τομέα, οἱ Ἰταλοί, ἀφοῦ κατέλαβαν τὴν Ἠγουμενίτσα, προήλασαν νοτιότερα, χωρὶς νὰ ἐπιτύχουν ἐπαφὴ μὲ τὰ ἑλληνικὰ τμήματα ποὺ ἔπαιρναν θέσεις στὸν Ἀχέροντα. Τμῆμα ὡστόσο τῆς Ἠγουμενίτσας πυρπολήθηκε ἀπὸ τοὺς Ἰταλοὺς καὶ τοὺς Ἀλβανούς.

Οἱ Ἰταλοὶ πάντως δὲν εἶχαν ἀκόμα παντελῶς ἀπογοητευθεῖ. Ἔτσι, τὴν 7η Νοεμβρίου ἐξαπέλυσαν τὴν σοβαρότερη ἴσως ἐπίθεσή τους κατὰ τῆς τοποθεσίας Καλπακίου. Οἱ προσπάθειές τους ἐπικεντρώθηκαν καὶ πάλι κατὰ τῆς Γκραμπάλας καὶ τῆς Ἀσσόνισας. Οἱ πρῶτες ἰταλικὲς ἐπιθέσεις ἀποκρούστηκαν μᾶλλον εὔκολα καὶ μὲ σοβαρὲς γιὰ τοὺς Ἰταλοὺς ἀπώλειες.

Τὸ βράδυ, ὅμως, νέα ἰταλικὴ ἐπίθεση, ὑποστηριζόμενη ἀπὸ σφοδρὰ πυρὰ πυροβολικοῦ, κατόρθωσε νὰ ἀνατρέψει τὰ ἑλληνικὰ τμήματα στὴν Γκραμπάλα καὶ νὰ καταλάβει μέρος τοῦ ὑψώματος.

Σχεδὸν ἀμέσως  ἐξαπολύθηκε ἀντεπίθεση δύο ἑλληνικῶν λόχων, ὑπὸ τὸν ταγματάρχη Πανταζῆ. Μὲ τὴ λόγχη καὶ τὶς χειροβομβίδες, φωνάζοντας «Ἀέρα», τὰ ἑλληνικὰ τμήματα ξεχύθηκαν στὴ γυμνὴ βουνοπλαγιά. Ἀκολούθησε πραγματικὰ μάχη ἐκ τοῦ συστάδην. Οἱ ἀντίπαλοι πιάστηκαν στὰ χέρια. Πολεμοῦσαν ἀκόμα καὶ μὲ τὰ χέρια, ἀκόμα καὶ μὲ τὰ δόντια.

Στὸ τέλος ὅμως οἱ Ἰταλοὶ λύγισαν. Οἱ Ἕλληνες φάνηκαν πολὺ καλύτεροί τους. Τουλάχιστον 46 νεκροὶ Ἰταλοὶ καταμετρήθηκαν. Ἄλλοι 7 αἰχμαλωτίστηκαν. Στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων ἔπεσαν ἐπίσης 5 ὅλμοι, 3 πολυβόλα, 4 ὁπλοπολυβόλα, τυφέκια καὶ πυρομαχικά.

Οἱ Ἰταλοὶ ἀνῆκαν στὸ περίφημο 47ο ΣΠ, τὸ λεγόμενο «Σύνταγμα Θανάτου». Οἱ Ἕλληνες εἶχαν 9 νεκροὺς καὶ 29 τραυματίες. Ἀνάμεσα στοὺς νεκροὺς ἦταν καὶ ὁ ἀνθυπολοχαγὸς Νίκος Χατζόπουλος, ἕνας πραγματικὸς Ἕλληνας. Πρῶτος ὅρμησε στὴ φωτιά, ἐπικεφαλῆς τῶν ἀνδρῶν, ἐμψυχώνοντάς τους καὶ δίνοντάς τους τὸ  παράδειγμα τῆς αὐτοθυσίας. Ὁλόκληρο τὸ 15ο ΣΠ τὸν ἔκλαψε.

Ἡ ἐπίθεση αὐτὴ ἀποτέλεσε τὸ κύκνειο ἄσμα τῆς ἰταλικῆς ἐπίθεσης κατὰ τῆς τοποθεσίας Καλπακίου. Ἡ ἑλληνικὴ ἄμυνα συνέτριψε τὶς ἰταλικὲς δυνάμεις καί, πάνω ἀπὸ ὅλα, τὴν ἰταλικὴ ἀλαζονεία.

Ἡ νίκη τοῦ Καλπακίου εἶχε ἐξαιρετικὴ σημασία. Πέραν τοῦ ὅτι ματαίωσε σὲ καθαρὰ στρατιωτικὸ ἐπίπεδο τὴν ἀπόπειρα διείσδυσης τῶν Ἰταλῶν στὸ ἑλληνικὸ ἔδαφος, εἶχε καὶ τεράστιο ψυχολογικὸ ἀντίκτυπο καὶ στὰ δύο στρατόπεδα, ἀλλὰ καὶ στὸν κόσμο ὁλόκληρο.

Ἡ ἥττα στὸ Καλπάκι ἀποτέλεσε ἐξαιρετικὰ δυσάρεστη ἔκπληξη γιὰ τὴν ἰταλικὴ ἡγεσία, πολιτικὴ καὶ στρατιωτική. Ἡ σιγουριὰ τῶν Ἰταλῶν γιὰ ἕναν γρήγορο, «εὐχάριστο» πόλεμο, διαψεύστηκε, μὲ τραγικὰ μάλιστα ἀποτελέσματα. Ἡ νίκη ἔστεψε τὰ Ἑλληνικὰ Ὄπλα.

Ὁ Ἰωάννης Μεταξὰς στὸ ἄκουσμα τῆς νίκης πῆγε καὶ προσευχήθηκε μόνος του στὸ παρεκκλήσι τῆς Μητρόπολης. Τὸ ΟΧΙ ποὺ εἶπε, εἶχε γραφτεῖ καὶ μὲ τὸ αἷμα τῶν ἐχθρῶν τῆς Ἑλλάδας.

Πηγή:Ρωμνιὸς , Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό , Ἅγιος Δημήτριος Κουβαρὰ