Η Τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου (συχνά αναφέρεται και ως δεύτερη πολιορκία) ήταν ένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ήταν το γεγονός που έδωσε έμπνευση στο Διονύσιο Σολωμό να γράψει τους “Ελεύθερους Πολιορκημένους”. Έλαβε χώρα στο διάστημα από 25 Απριλίου του 1825 έως 10 Απριλίου του 1826 οπότε και τερματίστηκε με την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου. Η πολιορκία διακρίνεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη από τον Απρίλιο του 1825 μέχρι τον Οκτώβριο του 1825 όταν η πόλη πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα του Κιουταχή και η δεύτερη από τον Δεκέμβριο του 1825 έως τον Απρίλιο του 1826 όταν η πόλη πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ και του Κιουταχή από κοινού.

Ο Χρήστος Καψάλης ήταν Έλληνας προύχοντας και πολεμιστής του Μεσολογγίου. Γεννήθηκε το 1751 στο Μεσολόγγι και από πολύ νέος ανακατευόταν στα κοινοτικά της τουρκοκρατούμενης πόλης και υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης στο Μεσολόγγι. Διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του υπέρ του πολιορκημένου Μεσολογγιού. Μόλις έφτασε ο Λόρδος Βύρων στο Μεσολόγγι, του παραχώρησε ένα από τα σπίτια του, όπου και έμεινε ο ποιητής ως το θάνατό του. Στη διάρκεια της τελευταίας πολιορκίας του Μεσολογγιού, έδειξε μεγάλη δραστηριότητα. Εμψύχωνε τους αγωνιστές στα διαλείμματα των μαχών, επισκεύαζε τους προμαχώνες και στο σπίτι του ήταν αποθηκευμένη μεγάλη ποσότητα πυρίτιδας.

Τό κείμενο τής απoφάσεως τής φρουράς τού Μεσολογγίου γιά τήν Έξοδο συντάχθηκε τό πρωΐ τής 10ης Απριλίου 1826 καί έχει ως εξής:

«Έν ονόματι τής Αγίας Τριάδος.

Η εξοδός μας νά γίνη βράδυ εις τάς δύο ώρας τής νυκτός 10 Απριλίου, ημέρα Σάββατον καί ξημερώνοντας τών Βαΐων, κατά τό εξής σχέδιον, ή έλθη ή δέν ελθη βοήθεια.

Α’ – Όλοι οι οπλαρχηγοί οι από τήν δάμπιαν (προμαχώνα) τού Στορνάρη έως εις τήν δάμπιαν τού Μακρή, μέ τούς υπό τήν οδηγίαν των, μία κολώνα, νά ριχθουν εις τήν δάμπιαν τού εχθρού εις τήν ακρογιαλιάν, εις τό δεξιόν. Η σημαία τού στρατηγού Νότη Βότζιαρη θέλει μείνει ανοικτή, ως οδηγός τού σώματος τούτου. Ο Στρατηγός Μακρής νά τήν συνοδεύση μέ ειδήμονες, όπου γνωρίζουν τόν τόπον.

Β’ – Όλοι οι οπλαρχηγοί οι από τήν δάμπιαν τού Στρατηγού Μακρή έως εις τήν Μαρμαρούν μέ τούς υπό τήν οδηγίαν των, μία κολώνα όλοι, νά ριχθούν είς τόν προμαχώνα αριστερά κατά τών εχθρών. Ο Στρατηγός Μακρής, μέ τήν σημαίαν του ανοικτήν, θέλει είναι ο οδηγός τού σώματος τούτου, αριστερά.

Γ’ – Διά νά μή μπερδευτή τό στράτευμα μέ ταίς φαμελλιαίς, δίδεται τό γεφύρι τής δάμπιας τού Στορνάρη, καί όλοι οι φαμελλίται, εντόπιοι καί ξένοι, νά ταίς συνοδεύσουν καί νά διαβούν απ’ εκεί. Τά δύο γεφύρια ειναι τό μέν διά τήν δεξιάν κολώναν καί τό τής Λουνέττας διά τήν αριστεράν.

Δ’ – Κάθε οπλαρχηγός νά σηκώνη τούς στρατιώτας του ανά έναν από τόν προμαχωνά του, ώστε ο τόπος νά μείνη εύκαιρος έως εις τήν ύστερην ώραν.

Ε’ – Οι από τήν Μαρμαρούν, άμα σκοτειδιάση, νά τραβηχθούν από ένας ένας καί νά σταθούν εις τήν δάμπιαν τού Χορμόβα.

ΣΤ’ – Ο Τζαβέλας, μέ όλον τό βοηθητικόν σώμα, νά μείνη οπισθοφυλακή. Αυτός μέ όλους θέλει περιέλθει όλον τόν γύρον τού φρουρίου νά δώση τήν είδησιν είς όλους καί νά τούς πάρη μαζί του.

Ζ’ – Τό σώμα τής Κλείσοβας, οδηγούμενον από τούς οπλαρχηγούς του, νά εξέλθη μέ τά πλοιάρια είς τήν μίαν τής νυκτός, σιγανά, καί άμα φθάση εις τήν ξηράν νά σταθή έως εις τάς 2 ώρας, όπου θά γίνη τό κίνημα απ’ εδώ, νά κινηθή καί αυτό.

Η΄ – Ο τόπος, τό σημείον τής διευθύνσεώς μας, θέλει είναι ο Άγιος Σιμεός. Οι οδηγοί θέλουν προσέχει νά συγκεντρωθούμεν εκεί όλοι.

Θ’ – Οι λαγουμτζήδες νά βάλουν εις τά φυτίλια φωτιά, λογαριάζοντες νά βαστάξουν μετά τήν έξοδόν μας μία ώρα επέκεινα. Τό ίδιον νά οδηγηθούν καί οι εις τάς πυριτοθήκας ευρισκόμενοι ασθενείς καί χωλοί. Ηξεύρομεν όλοι τόν Καψάλην.

Ι’ – Επειδή θά πληγωθούν καί πολλοί εξ ημών εις τόν δρόμον, κάθε σύνδροφος χρεωστεί νά τόν βοηθή καί νά παίρνη καί τ’ άρματά του, καί εάν δέν είναι εκ τού ιδίου σώματος.

ΙΑ’ – Απαγορεύεται αυστηρώς κανένας νά μή αρπάξη άρμα συνδρόφου του εις τόν δρόμον, πληγωμένου ή αδυνάτου, αργυρούν ή σιδηρούν καί φύγη. Όπου φανή τοιούτος, μετά τήν σωτηρίαν μας θέλει δίδει τό πράγμα οπίσω καί θέλει θεωρείσθαι ως προδότης.

ΙΒ’ – Οι φαμελλίται όλοι, άμα προκαταλάβουν τούς δύο προμαχώνας αι άλλαι δύο κολώναις, θέλουν κινηθή αμέσως, ώστε νά περιστοιχισθούν από τήν οπισθοφυλακήν.

ΙΓ’ – Κανένας νά μή ομιλήση ή φωνάξη τήν ώραν τής εξόδου μας, έως ότου νά πέση τό δουφέκι εις τό ορδί τού Κιουταχη από τήν βοήθειαν οπού περιμένομεν καί εάν, κατά δυστυχίαν, δέν έλθουν βοήθειαν οι όπισθεν, πάλιν θέλουν κινηθή αμέσως, όταν κινηθούν αι σημαίαι.

ΙΔ’ – Όσοι τών αδυνάτων καί πληγωμένων επιθυμούν νά εξέλθουν καί δύνανται, νά ειδοποιηθούν από τά σώματά των τούτο.

ΙΕ’ – Τά μικρά παιδιά όλα νά τά ποτίσουν αφιόνι (υπνωτικό) οι γονείς, άμα σκοτειδιάση.

ΙΣΤ’ – Τό μυστικόν (σύνθημα) θέλει τό έχομεν: «Καστρινοί καί Λογγίσιοι».

ΙΖ’ – Διά νά ειδοποιηθούν όλοι οι αξιωματικοί τό σχέδιον, επιφορτίζεται ο Νικόλας Κασομούλης, γραμματεύς τού Στορνάρη, νά περιέλθη από τώρα νά τούς τό διαβάση, ιδιαιτέρως είς τόν καθέναν. Εάν δέ, εις αυτό τό διάστημα, έξαφνα φανή ο στόλος μας, πολεμών καί νικών νά μείνωμεν έως ότου ανταποκριθούμεν.

Εν Μισολογγίω 10 Απριλίου 1826»

Πηγή: Αγία Σοφία , Αβέρωφ

Την Μεγάλην Δευτέραν του 1821, τρεις ώρας μετά το μεσονύκτιον, εν ω άπαντες οι εν τω Πατριαρχείω εκοιμώντο, ο Πατριάρχης κατήρχετο την κλίμακα, φέρων εις χείρας κλείδα και υπό των αγίων συνοδικών, των Μητροπολιτών Καισαρείας, Δέρκων, Εφέσου, Χαλκηδόνος, Νικομηδείας και Νικαίας ακολουθούμενος. Κατελθών εις την αυλήν του μεγάρου διηυθύνθη προς την θύραν του Πατριαρχικού ναού και ήνοιξεν αυτήν. Αφού δε πάντες εισήλθον, εκλείδωσεν αυτήν ένδοθεν. Θεία γαλήνη εκράτη εν τω ναώ.

Ουδέν άλλο φως έλαμπεν εν αυτώ ειμή το αμυδρόν ακοίμητον της κανδήλας της προ του Εσταυρωμένου και το της όπισθεν του αρτοφορείου της Αγίας Τραπέζης.

Η σιγή, το τρέμων φως των δύο κανδήλων, η μαρμαρυγή των αγίων εικόνων, αίτινες εφαίνοντο κινούμενοι υπό το ασθενές των κανδήλων φως, το σοβαρόν και ιεροπρεπές της Εκκλησίας, η παρουσία επτά ρασοφόρων, των επισημοτέρων ποιμένων της Ανατολικής Ποίμνης, παρίστων θέαμα εξαίσιον και απερίγραπτον.

Σπάνια εικόνα του Ιερομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγόριου του Ε΄, δημοσιευθείσα στο περιοδικό «Ελληνικόν» (εκδιδόμενο στην Γερμανία την περίοδο της Επαναστάσεως του 1821).

– Άγιοι αδελφοί και συλλειτουργοί, είπε προς αυτούς ο Πατριάρχης, προχωρήσαντας μέχρι των αγίων θυρών του ιερού βήματος, ένθα συνετάχθησαν εις κύκλον, έχοντες αυτόν εν τω μέσω, ιδού συνήλθομεν, εν τω ναώ του Θεού.

Ουδείς άλλος μας βλέπει ειμή ο ακοίμητος αυτού οφθαλμός και ουδέν άλλο ους μας ακούει ειμή το ους το κλίνοντος αυτό εις τας δεήσεις και των δικαίων και των αμαρτωλών. Προ μικρού απηυθύναμεν αφορισμόν ακούσιον κατά των επαναστατών αδελφών ημών χριστιανών, των υπέρ Πίστεως και Πατρίδος υπό την σημαίαν του Σταυρού μαχομένων.

Ο Σωτήρ ημων ενετείλατο ημίν το «εύχεσθαι και μη καταράσθε», ημείς δε κατηράσθημεν έργον άγιον, πράξιν θείου μαρτυρίου, θυμάτων ιερών υπέρ της πίστεως του Χριστού προσφερθέντων εις ολοκαύτωσιν.

Κατηράσθημεν τους τον βαρύν ζυγόν της δουλείας απειθήσαντας, ίνα ελευθερώσωσι την Πατρίδα από τους υβριστάς της αγίας ημών πίστεως και τους καταπιεστάς της εθνικότητος ημών. Όθεν ο ακοντιστείς παρ΄ ημών αφορισμός κατ΄ αυτών, ου μόνον επιβαρύνει τον τράχηλον ημών, αλλά και τους αγωνιζομένους κατέθλιψε, καίτοι ακούσιος, δι΄ ο οφείλομεν να άρωμεν αυτόν τη παρακλήσει του παναγίου Πνεύματος.

– Αλλ΄ ημείς, Παναγιώτατε Πατριάρχα, επράξαμεν έργον ακούσιον. Υπετάχθημεν εις την βίαν και εις την ανάγκην ίνα μη ερεθίσωμεν την οθωμανικήν κυβέρνησιν εις μείζονας κατά των χριστιανών κακώσεις, απεκρίθη ο Μητροπολίτης Εφέσου, απομάξας δάκρυ συμπαθείας και μετανοίας.

– Αληθώς επράξαμεν έργον ακούσιον, επανέλαβεν ο Πατριάρχης, και καθ΄ ην στιγμήν υπεγράφομεν τον αφορισμόν ενώπιον της εξουσίας, αι καρδίαι ημών ηύχοντο. Οφείλομεν εν τούτοις να τον λύσωμεν. Ακούσατε αδελφοί.

Το μεσονύκτιον του παρελθόντος Σαββάτου, αφ΄ ου ο διάκονός μου μοι ανέγνωσε το μεσονυκτικόν, επορευόμην εις την κλίνην μου, ότε δ΄ έκλεισα την θύραν του κοιτώνος μου και επλησίασα ολίγα βήματα προς αυτήν, μορφήν φωτεινή ώφθη αίφνης ενώπιόν μου».

«Ετοιμάσου, μοι είπεν εις το μαρτύριον, ευλόγησον ους κατηράσθης και μιμήθητι τον Χριστόν τον υπέρ της σωτηρίας των ανθρώπων αποθανόντα, επί του Σταυρού. Το μαρτύριόν σου έσεται η σωτηρία των πιστών».

Ήτο τοσούτον η φωνή αρμονική και πραεία, ώστε ως ηδύτατον βάλσαμον εισέδυσεν εν τη καρδία μου. Όλην εκείνην την νύκτα διήλθον εν προσευχή και η ψυχή μου επληρώθη αγαλλιάσεως.

Ήδη δε περιμένω το μαρτύριον, μαρτύριον εις σωτηρίαν των χριστιανών.

Οι συνοδικοί εθεώρουν εν πλήρει σιγή και κατανύξει τον Πατριάρχην της Ανατολικής Εκκλησίας, με τους οφθαλμούς πλήρεις δακρύων να συγκινήσεως και αγάπης προς το Έθνος των.

Άγομεν, εξηκολούθησεν ο Γενάρχης. Το μαρτύριόν μου θέλει ακολουθήσει και ημείς μετά μικρόν αδελφοί, ίνα γίνη πλήρης η θυσία.

Και στραφείς ο Μητροπολίτης Νικομηδείας :

-Συ είσαι ο νεώτερος πάντων ημών, είπε. Άναψε τας λαμπάδας της Αγίας Τραπέζης. Πρόθυμος εκτελεστής της εντολής του αρχηγού ο Ιεράρχης έδραμε προθύμως και λαβών κηρίον το ήναψε, καταβιβάσας την κανδήλα του Σταυρού, και εισήλθεν εις το Άγιον Βήμα, το οποίον εν ακαρεί εγένετο κατάφωτον.

– Ενδυθείτε τας ιερατικάς υμών στολάς, είπεν ο Πατριάρχης, εν ω συγχρόνως ενεδύετο και ούτος διακονούμενος υπό του Νικομηδείας.

Εισήλθον είτα πάντες εις το Ιερόν. Ο Πατριάρχης έστη ενώπιον της Αγίας Τραπέζης και οι Συνοδικοί περιεκύκλωσαν αυτόν πέριξ αυτής ιστάμενοι.

Και μετά σύντομον ακολουθίαν, λαβών ο Πατριάρχης τον αφορισμόν έθηκεν αυτόν επί ενός τρίποδος παρά την Αγίαν Τράπεζαν και απήγγειλε την εξής προσευχήν, ακροωμένων των Συνοδικών:

«Θεέ Παντοκράτωρ, Συ ο αποστείλας τον Μονογενή σου υιόν τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν εις τον κόσμον, ίνα λάβη σάρκαν, δια Πνεύματος Αγίου παρά της αειπαρθένου Μαρίας και ν΄ αποθάνη επί του Σταυρού υπέρ υμών, συγχώρησον πρώτον ημίν τοις ημαρτηκόσι σοι δια της παραβάσεως της εντολής του Μονογενούς Σου υιού, του εντειλαμένου ημίν «Εύχεσθε και μη καταράσθε». Είτα καθά δέδωκας ημίν εντολήν του δεσμείν και λύειν, καταλύομεν τον αφορισμόν τούτον, ον ακουσίως απηυθύναμεν κατά του Χριστεπωνύμου ποιμνίου Σου. Ναι Κύριε Βασιλεύ, επάκουσον ημών και ενίσχυσον και σώσον αυτό τω βραχίονί Σου τω υψηλώ ότι δεδοξασμένος υπάρχεις συν τω Μονογενεί Σου Υιώ και τω Παναγίω σου Πνεύματι, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων Αμήν».

Και λαβών μία των λαμπάδων της Αγίας Τραπέζης, ενέπρισε τον αφορισμόν, όστις έπεσεν εις σποδόν προ των ποδών αυτού.

Απεξεδύθησαν είτα τα ιερά άμφια οι Ποιμένες, τα φώτα εσβέσθησαν και προπορευομένου του Γρηγορίου εξήλθον του Ναού.

Εξ ημέρας βραδύτερον ο Εθνάρχης εκρεμάτο ως κακούργος εις τα πρόθυρα της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, άπνους έχων εστραμμένους τους οφθαλμούς προς τον ουρανόν τα δε χείλη ημιηνεωγμένα, ως να παρεκάλει τον ουράνιο πατέρα υπέρ της απελευθερώσεως απάσης της Ελληνικής Φυλής.

ΠΗΓΕΣ :

1. ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ, Η βιογραφία και το μαρτύριον του πατριάρχου Γρηγορίου του Ε': Άγνωστοι λεπτομέρειαι προκαλούσαι ρίγη ιεράς συγκινήσεως και λατρείας προς το σεπτόν σκήνωμα και την μνήμην του αοιδίμου πατριάρχου,[χ.τ.] (Έκδοσις Μαργαρίτας Ραφτοπούλου Πρόσφυγος ) [χ.χ.], σσ. 25 – 28.

2.ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ . ΓΕΩΡΓΙΟΣ – ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Συλλογή εκ των γραφέντων και παραδοθέντων περί του Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄. Αθήνησι :Εκ του Τυπογραφείου ¨Μερίμνης¨, 1863, σσ. 351 – 353.

3.ΑΝΩΝΥΜΟΥ, Βιογραφία και το μαρτύριον του πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄. Άγνωστοι λεπτομέριαι Εκδίδεται υπό ειδικής επιτροπής της κοινής των αλυτρώτων Ελλήνων επιτροπείας, και παρέχεται δωρεάν εις τους προσφέροντας τον έρανον αυτών[sic]. [Εν Αθήναις] Τυπογραφεία & Βιβλιοδετεία «Θάρρους¨,[χ.χ.], σσ. 29 κ.ε.

4.ΑΝΩΝΥΜΟΥ, Του ιερομάρτυρος Γρηγορίου Ε’ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως βιογραφία και τα κατά την εν Οδησσώ μεν κηδείαν εις Αθήνας δε μετακομιδήν, των Λειψάνων αυτού /υπό ***.Εν Αθήναις :Τέλεσί τε και Τύποις Κ. Αντωνιάδου,1871, σσ. 39 – 40.

5.ΚΑΝΔΗΛΩΡΟΥ Χ. ΤΑΚΗ, Ιστορία του Εθνομάρτυρος Γρηγόριου του Ε΄, Εν Αθήναις 1909 σ. 219.

Πηγή: Τριβώνιο, Αβέρωφ

Την 30ή Μαρτίου 1822 ο Οθωμανικός Στόλος, υπό τας διαταγάς του Ναυάρχου Νασουχζαντέ Αλή Πασά (Nasuhzade Ali Paşa)‎, ευρέως γνωστού ως Καρά-Αλή Πασά, κατέπλευσε προς την νήσο Χίο, όπου απεβίβασε δύναμιν 7.000 ανδρών, προκειμένου να καταστείλει την εκεί κήρυξιν της Ελληνικής Επαναστάσεως.

Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος ήταν σπουδαίος Έλληνας συνθέτης, ιδρυτής της μουσικής Επτανησιακής Σχολής και θεωρείται από τους ανθρώπους που έβαλαν τις βάσεις για την Ελληνική μουσική!

Η εκδήλωση των επαναστατικών γεγονότων «φθίνοντος του Μαρτίου» του 1821 στη Λιβαδειά υπήρξε καίριας σημασίας για την επέκταση και την εδραίωση της εξέγερσης των Ελλήνων που είχε κατασταλεί μεν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες αλλά είχε αναζωπυρωθεί με μεγάλη ένταση στην Πελοπόννησο.

Ο Αγγελής Τζουτζάς ή Τζοτζάς, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε το 1780 στη Λίμνη Ευβοίας.

Η Επανάσταση του 1821 κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε η επιτυχημένη ένοπλη εξέγερση που πραγματοποίησαν οι πρόγονοί μας, έπειτα από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως του 1453. Μετά το προαναφερθέν θλιβερό γεγονός, πραγματοποιήθηκαν άλλες 123 ηρωϊκές εξεγέρσεις (κατά τον Κων. Σάθα)

Σὲ μιὰ ἐποχή, ἀγαπητοί μου, ὅπως ἡ δική μας, ποὺ ἐπικρατεῖ ὑλισμὸς μὲ τὸ σύνθημα «Φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν» (Ἠσ. 22,13 = Α΄ Κορ. 15,32), σὲ τέτοια ἐποχὴ ἑορτὲς ὅπως αὐτὴ δὲν ἔχουν τὴν ἀνάλογη ἀπήχησι στὶς καρδιές. Γι᾽ αὐτὸ καὶ οἱ λόγοι ποὺ ἐκ φωνοῦνται σήμερα, εἴτε μέσα στὴν ἐκκλησία εἴτε ἔξω, ἀποστρακίζονται, σὰν σφαῖρες ποὺ πέφτουν σὲ ἐπιφάνεια γρανίτου.